Văn hóa

Chu Đậu – Thăng trầm một dòng gốm cổ

17:13 - 22/06/2020
“Trong như ngọc, mỏng như giấy, trắng như ngà và kêu như chuông” là những gì giới chuyên môn nói về dòng gốm Chu Đậu vang bóng làng gốm Việt thế kỷ 15,16. So với các dòng gốm khác, gốm Chu Đậu có “số phận” thăng trầm hơn. Dù đã từng có giai đoạn gần như thất truyền, gốm Chu Đậu đến nay đã hồi sinh và góp phần không nhỏ làm nên tinh hoa gốm truyền thống của dân tộc.

Khai lộ dòng gốm cổ một thời hưng thịnh

Cách đây gần 40 năm, ít ai biết rằng, thôn Chu Đậu (xã Thái Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương) - một làng quê yên bình bên tả ngạn sông Thái Bình, nơi có nghề dệt chiếu cói truyền thống, lại là địa danh gắn liền với một dòng gốm cổ từng có thời kỳ vàng son trong quá khứ. Đó là gốm Chu Đậu. 

Gốm Chu Đậu phát triển rực rỡ vào thế kỷ 15,16

Lai lịch dòng gốm cổ Chu Đậu được phát hiện khá tình cờ. Năm 1980, nguyên Bí thư Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam Makato Anabuki, trong một lần công tác tại Thổ Nhĩ Kỹ đã vô tình nhìn thấy một chiếc bình gốm hoa lam cao khoảng 50cm - bảo vật quốc gia của Thổ Nhĩ Kỳ - tại Viện Bảo tàng Topkapi Saray (Istanbul). Đáng chú ý, trên bình có dòng chữ Hán “Thái Hòa bát niên Nam Sách châu, tương nhân Bùi thị Hý bút” (tạm dịch là “Năm Thái Hòa thứ tám (năm 1450) thợ gốm họ Bùi, người châu Nam Sách vẽ”). Nghi ngờ chiếc bình có xuất xứ từ Việt Nam, ông Makato Anabuki gửi thư nhờ đồng chí Ngô Duy Đông, Bí thư Tỉnh ủy Hải Hưng (cũ) xác minh nguồn gốc của chiếc bình gốm đó.

Lai lịch của dòng gốm Chu Đậu được phát hiện một cách tình cờ khi một cán bộ ngoại giao Nhật Bản nhờ nhiều chuyên gia trong nước tìm hiểu về xuất xứ chiếc bình gốm hoa lam tại một bảo tàng ở Thổ Nhĩ Kỳ do ông nghi ngờ đây là gốm Việt Nam. (Ảnh minh họa) 

Cũng từ chiếc bình gốm hoa lam tại bảo tàng Thổ Nhĩ Kỳ, các nhà nghiên cứu đã tìm ra cụ tổ nghề của gốm Chu Đậu, cụ bà Bùi Thị Hý, một doanh nhân, một nghệ nhân kỳ tài đã có công tạo dựng dòng gốm Chu Đậu lừng danh. Rất nhiều thông tin về dòng gốm men cao cấp “trong như ngọc, mỏng như giấy, trắng như ngà và kêu như chuông” dần dần được chứng thực. 

Đền thờ cụ tổ nghề của gốm Chu Đậu, cụ bà Bùi Thị Hý, một doanh nhân, một nghệ nhân kỳ tài đã có công tạo dựng dòng gốm Chu Đậu lừng danh

Tháng 4/1986, Sở Văn hóa - Thông tin tỉnh Hải Hưng tiến hành khai quật diện tích 70.000 m2 tại thôn Chu Đậu, xã Thái Tân và xã Minh Tân, và đã phát hiện nhiều hiện vật gốm cổ, cùng hơn 100 đáy lò gốm dưới lòng đất. Qua đó xác thực làng Chu Đậu từng là nơi sản xuất gốm cao cấp từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 17. Theo các nhà khoa học, khi chiến tranh Trịnh - Mạc xảy ra, vùng Nam Sách, trong đó có làng gốm Chu Đậu đã bị tàn phá, các nghệ nhân làm gốm phải phiêu bạt đi nơi khác, làng gốm thất truyền từ đó.

Nhiều hiện vật gốm cổ được phát hiện khi các nhà khảo cổ tiến hành khai quật diện tích 70.000 m2 tại thôn Chu Đậu

Nghệ nhân ưu tú Hạ Bá Định, người nặng lòng với gốm Chu Đậu nhiều năm qua chia sẻ, những năm 90 của thế kỷ trước, người ta đã khai quật xác con tàu đắm ở Cù Lao Chàm (Quảng Nam) và phát hiện hàng nghìn sản phẩm gốm cổ, đa phần là gốm Chu Đậu, chứng thực gốm Chu Đậu từng có một thời hưng thịnh, không chỉ phát triển mạnh trong nước mà còn được xuất khẩu đi nhiều nước thời bấy giờ. 

Nghệ nhân ưu tú Hạ Bá Định khẳng định, gốm Chu Đậu từng có một thời hưng thịnh, không chỉ phát triển mạnh trong nước mà còn được xuất khẩu đi nhiều nước thời bấy giờ. 

Sự hồi sinh mới của gốm Chu Đậu nức tiếng một thời

Hơn 80 tuổi, nghệ nhân ưu tú Hạ Bá Định vẫn ngày ngày làm việc miệt mài như một cách "trả nợ" quãng thời gian gốm Chu Đậu bị chìm vào quên lãng. Cả cuộc đời ông gắn với gốm Chu Đậu như là định mệnh, mặc dù ông vốn là người sinh ra ở Bắc Ninh cũng là nơi có nghề gốm Phù Lãng nổi tiếng.

Nghệ nhân ưu tú Hạ Bá Định vẫn ngày ngày làm việc miệt mài như một cách "trả nợ" quãng thời gian gốm Chu Đậu bị chìm vào quên lãng

Trong 4 yếu tố mà dân làm nghề gốm nằm lòng “Nhất liệu, nhì nung, tam hình, tứ họa”, nghệ nhân ưu tú Hạ Bá Định đặc biệt nhấn mạnh đến yếu tố “họa” bởi nét vẽ trên gốm Chu Đậu tự nhiên, mềm mại hơn hẳn so với các dòng gốm khác. Các tác phẩm vẽ gốm đều do nghệ nhân tự sáng tác ra và ít qua vẽ nháp. 

Các họa tiết, hoa văn trang trí trên sản phẩm gốm Chu Đậu đều do nghệ nhân tự sáng tác ra và ít qua vẽ nháp

Nghệ nhân ưu tú Hạ Bá Định cho biết, giá trị đặc sắc nhất của gốm Chu Đậu là vẻ đẹp về dáng, sáng về men, hoa văn trang trí tinh xảo. Chính vì vậy, các công đoạn chế tác gốm có trình độ kỹ thuật cao, đòi hỏi sự tinh tế, tỉ mỉ, từ khâu chuốt, tạo dáng trên bàn xoay… đến ngắt sản phẩm thành nhiều công đoạn rồi lắp ghép lại và gia công. Các sản phẩm gốm Chu Đậu phần lớn được thể hiện trên chất liệu men trắng hoa lam, men ngọc, hay men mầu tam thái. Chủ đề trên gốm Chu Đậu thường gần gũi với thiên nhiên và cuộc sống của người dân đồng bằng Bắc Bộ thưở xưa: cây đa, bến nước, sân đình, mục đồng chăn trâu, chim đậu trên cành hoa, đàn cá bơi dưới nước, mái nhà tranh ven sông…

Chủ đề trên gốm Chu Đậu thường gần gũi với thiên nhiên và cuộc sống của người dân đồng bằng Bắc Bộ thưở xưa: cây đa, bến nước, sân đình...Hoặc họa tiết thiên nhiên, hoa lá...

Ở Chu Đậu hiện nay không còn những lò gốm thủ công như một số làng gốm có tiếng khác ở đồng bằng Bắc Bộ, tuy nhiên, tinh hoa gốm Chu Đậu vẫn không ngừng được bồi đắp và phát triển bởi lớp hậu duệ của cụ Bùi Thị Hý. 

Xưởng gốm truyền thống tại làng Chu Đậu Nhiều lớp nghệ nhân tiếp tục kế thừa và giữ gìn, phát triển nghề gốm cổ truyền cha ông để lại 

Năm 2001, Xí nghiệp Gốm Chu Đậu (nay là Công ty CP Gốm Chu Đậu) ra đời và đi vào hoạt động ngay trên làng gốm cổ xưa. Công ty cũng không ngừng cải tiến mẫu mã trên cơ sở các mẫu gốm cổ nhằm đáp ứng thị hiếu ngày càng cao của khách hàng; đồng thời đầu tư đổi mới công nghệ trong các khâu sản xuất. 

Nghệ nhân trẻ vẽ họa tiết trang trí trên bình gốm Chu Đậu 

Một bước ngoặt quan trọng của dòng gốm Chu Đậu là vào cuối năm 2019, làng gốm Chu Đậu đã được công nhận là điểm du lịch làng nghề của tỉnh Hải Dương. Những năm gần đây, trung bình mỗi năm, làng gốm Chu Đậu đón hơn 20.000 lượt khách đến tham quan, mua sắm. Nhờ đó, đã tạo việc làm cho hàng trăm lao động với mức thu nhập khá cao trong khu vực… Các dòng sản phẩm chính của gốm Chu Đậu ngày càng trở nên phong phú bao gồm đồ thờ cúng, sản phẩm quà tặng cao cấp, sản phẩm gốm mỹ nghệ trưng bày nội thất và xuất khẩu, sản phẩm gốm sứ gia dụng... 

Cuối năm 2019, làng gốm Chu Đậu đã được công nhận là điểm du lịch làng nghề của tỉnh Hải Dương Các dòng sản phẩm chính của gốm Chu Đậu ngày càng trở nên phong phú bao gồm đồ thờ cúng, sản phẩm quà tặng cao cấp, sản phẩm gốm mỹ nghệ trưng bày nội thất và xuất khẩu, sản phẩm gốm sứ gia dụng...

Ông Nguyễn Hữu Hiệp, Phó Giám đốc Công ty cổ phần gốm Chu Đậu không giấu được vẻ tự hào khi dòng gốm Chu Đậu vốn thất truyền một thời giờ đang trên đà hồi sinh và phát triển mạnh mẽ.

“Về định hướng phát triển dòng gốm Chu Đậu trong tương lai, chúng tôi chia thành 3 giai đoạn. Giai đoạn đầu tiên là khôi phục làng nghề, phát triển sản phẩm gốm cổ. Hiện nay, chúng tôi đã thực hiện xong giai đoạn 1. Giai đoạn 2 là xây dựng khu vực này thành làng nghề. Giai đoạn 3 là phát triển làng gốm Chu Đậu thành khu du lịch làng nghề, để vừa kết hợp làm nghề, vừa xây dựng những tour du lịch cho khách tham quan, tìm hiểu, khám phá làng nghề gốm cổ truyền thống xa xưa,” ông Nguyễn Hữu Hiệp cho biết. 

Ông Nguyễn Hữu Hiệp, Phó Giám đốc Công ty cổ phần gốm Chu Đậu

Bên cạnh nỗ lực của nhiều nghệ nhân nặng lòng với nghề gốm truyền thống như nghệ nhân ưu tú Chính quyền, doanh nghiệp trong việc khôi phục và phát triển dòng gốm Chu Đậu cổ truyền, những nghệ nhân như ông Hạ Bá Định dù ở tuổi “xưa nay hiếm” nhưng vẫn ngày ngày miệt mài truyền dạy nghệ thuật làm gốm, vẽ tranh trên gốm cho thế hệ con cháu để giữ hồn cốt của gốm Chu Đậu. Chính những yếu tố “thiên thời, địa lợi, nhân hòa” đó đã góp phần vào sự phục hồi và sức sống mãnh liệt của dòng gốm cổ Chu Đậu, tinh hoa văn hóa Việt Nam.

Nghệ nhân ưu tú Hạ Bá Định dù ở tuổi “xưa nay hiếm” nhưng vẫn ngày ngày miệt mài truyền dạy nghệ thuật làm gốm, vẽ tranh trên gốm cho thế hệ con cháu để giữ hồn cốt của gốm Chu Đậu.Gốm Chu Đậu đã và đang hồi sinh ngoạn mục, khẳng định vị trí trong làng gốm Việt

  • Muốn đến làng gốm Chu Đậu, từ trung tâm thành phố Hà Nội, bạn di chuyển theo quốc lộ 5 qua thành phố Hải Dương khoảng 8km rồi rẽ theo quốc lộ 183, đi thêm khoảng 20km nữa là tới thôn Chu Đậu, nơi có làng gốm cổ Chu Đậu khi xưa.
  • Sản phẩm gốm Chu Đậu rất đa dạng về mẫu mã, chủng loại và được chia thành 5 dòng chính: dòng sản phẩm truyền thống, dòng sản phẩm tâm linh, dòng sản phẩm gia dụng, dòng sản phẩm xuất khẩu, dòng sản phẩm gốm vẽ vàng kim cao cấp. 
  • Gốm Chu Đậu có mặt trên cả nước và xuất khẩu ra cả nước ngoài. 
  • Hiện nay 46 bảo tàng danh tiếng ở 32 nước trên thế giới đang trưng bày hiện vật gốm cổ Chu Đậu.
  • VIDEO: Câu chuyện về những nỗ lực hồi sinh gốm Chu Đậu.

PV

Tỉnh thành Hải Dương

Hải Dương
Hải Dương là một tỉnh nằm ở đồng bằng sông Hồng, thuộc Vùng kinh tế trọng điểm Bắc bộ.

Điểm đến Hải Dương Xem thêm

Di tích lịch sử Côn Sơn
Nhắc đến vùng đất Hải Dương, chắc hẳn du khách gần xa không thể nào quên di tích lịch sử nổi tiếng Côn Sơn.
Đền thờ Chu Văn An điểm đến du lịch văn hóa lịch sử
Đền thờ Chu Văn An từ lâu đã trở thành địa chỉ du lịch văn hoá của du khách gần xa.
Đảo Cò Chi Lăng Nam
Đảo Cò Chi Lăng Nam từ lâu đã trở thành điểm du lịch sinh thái hấp dẫn của tỉnh Hải Dương.
Ngày xuân hành hương về chùa Côn Sơn
Côn Sơn nổi tiếng với tên tuổi danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi. Tại đây có chùa Côn Sơn là một điểm đến thu hút rất đông...
Đền Kiếp Bạc
Đền Kiếp Bạc thuộc địa phận hai thôn Dược Sơn và Vạn Kiếp, xã Hưng Đạo, thị xã Chí Linh, là nơi thờ phụng Hưng Đạo Đại Vương Trần...
“Hoa mặt trời” khoe sắc giữa Thành Đông
Tiết trời hanh hao, se lạnh và cái nắng cuối thu trải vàng khiến lòng người trào dâng bao xúc cảm, muốn tìm kiếm cho mình một...
Thành phố Hải Dương - diện mạo xứng tầm đô thị loại 1
Hơn 2 thế kỷ hình thành và phát triển, thành phố Hải Dương ngày nay đã là một đô thị năng động và hiện đại, xứng đáng với tầm vóc...
Thành phố Hải Dương trên chặng đường phát triển mới
Thành phố Hải Dương những ngày tháng 10 ngập tràn không khí náo nức của người dân vì Thủ tướng Chính phủ vừa quyết định công...
Thăm đền Cao An Phụ
Khu di tích đền Cao An Phụ (An Phụ Sơn từ) là nơi thờ An Sinh vương Trần Liễu - thân phụ của vị anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo,...

Ẩm thực Hải Dương Xem thêm

Hoa hậu Liên lục địa Karen tha thướt trong tà áo dài trắng làm 'tắc đường' cả góc phố Sài Gòn
Hoa hậu Liên lục địa Karen khiến đông đảo người đi đường phải dừng lại ngắm nhìn và tấm tắc khen ngợi khi mặc áo dài trắng quá...
Bánh đậu xanh: Thơm ngọt tình người xứ Đông
Với những nguyên liệu đơn giản, mộc mạc nhưng mỗi chiếc bánh đậu xanh Hải Dương lại thấm đượm hương vị đồng nội, thể hiện sự tinh...
Về xứ Đông thưởng thức bánh đa cua
Hải Dương không chỉ thu hút du khách hành hương về với lễ hội Côn Sơn – Kiếp Bạc hay lễ hội Văn Miếu Mao Điền… mà còn “gây thương...
Hải Dương: Làng vải Thanh Hà vào vụ sớm
Huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương hiện có trên 3.860 ha vải, trong đó khoảng 1/3 diện tích trồng vải sớm, tập trung chủ yếu ở các xã...
Bánh gấc Ninh Giang – thứ quà Tết bình dị
Cách trung tâm thành phố Hải Dương chừng 30 km, vùng đất Ninh Giang in đậm dấu ấn trong lòng mọi người bằng món quà quê bình dị,...
3 đặc sản khó quên ở quê hương tiền vệ Phạm Đức Huy
Bàn thắng của tiền vệ Phạm Đức Huy mới đây khiến người ta ngây ngất, và quê hương anh - Hải Dương cũng có những đặc sản "ngất...
Rươi Tứ Kỳ - sản vật độc đáo của Hải Dương
Mùa rươi đã đến, người dân huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương nô nức thu hoạch sản vật độc đáo này.
Bún cá rô đồng Hải Dương giòn rụm, thơm lừng
Bún cá rô đồng, món ngon dân dã, đậm hương vị quê hương của vùng đất Hải Dương.
Các loại bánh nổi tiếng đất Hải Dương
Nói tới Hải Dương, người ta không thể quên nhắc tới những món bánh ngon đặc biệt của vùng đất này.

Trải nghiệm Hải Dương Xem thêm

Về Hải Dương ghé thăm khu di tích tưởng niệm Đại danh y Tuệ Tĩnh
Đại danh y Tuệ Tĩnh tên thật là Nguyễn Bá Tĩnh, người thôn Nghĩa Phú, huyện Cẩm Giàng. Năm 22 tuổi (1351) ông thi đỗ Thái học...
Trải nghiệm miệt vườn sông nước Thanh Khê
Những ngày này, phong cảnh vùng trồng vải rộng hơn 90 ha ở xã Thanh Khê (Thanh Hà) đẹp như bức tranh đa sắc màu. Con sông Đồng...