Văn hóa

Giá trị của chiếc ché trong đời sống của người Êđê

14:33 - 12/06/2019
Trong tín ngưỡng đa thần của người Êđê, vạn vật hữu linh, có rất nhiều nghi lễ cúng liên quan đến nông nghiệp và vòng đời người. Trong quá trình thực hành các lễ thức, có một hiện vật không thể thiếu, đó là ché rượu cần. Đối với nhiều người Êđê, ché không đơn thuần chỉ là vật dụng, mà còn mang tính thiêng, là phương tiện giao lưu, gắn kết cộng đồng, dòng tộc.

Những chiếc ché quý được xếp ngay ngắn trong nhà dài 

Trong ngôi nhà dài của gia đình ông Y Bhiâo Mlô (aê Hiêm), ở buôn Tring 2, phường An Lạc, thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk, nhiều loại ché quý, với kích cỡ khác nhau được xếp ngay ngắn. Có chiếc để trống, có chiếc đang dùng để ủ rượu cần. 

Ông Y Bhiâo Mlô cho biết, đây là những chiếc ché của gia đình còn lưu giữ và mua lại được từ người dân ở các buôn; mỗi chiếc có giá từ vài trăm nghìn đến vài chục triệu đồng (đổi ngang giá trị một con bò). Trước đây, ở các buôn làng, ché quý còn khá nhiều, tuy nhiên hiện nay, với sự mai một của các lễ nghi truyền thống và tình trạng buôn bán cổ vật ở một số nơi, những chiếc ché quý ngày càng trở nên hiếm hơn, nhiều khi muốn mua cũng không có.

"Trong nhà tôi có khoảng 4-5 loại ché với khoảng hơn 20 chiếc, trong đó có nhiều cái mới mua lại. Những ché quý, ché cổ như ché Tang thì mới mua lại thôi. Còn những ché ngày xưa từ thời cha mẹ để lại thì không may bị cháy hết từ hồi năm 1973. Bây giờ hiếm lắm, có muốn mua cũng không có mà mua đâu" - ông Y Bhiâo Mlô tiếc rẻ.

Ché quý được bảo quản và giữ gìn cẩn thận 

Người Êđê phân biệt ché thành bốn loại chính là: ché Tuk, ché Tang, ché Ba, ché Bô. Ngoài ra còn có các loại ché Jăn, ché Duê, ché Kriăk, … Do có nhiều nhánh địa phương, nên đôi khi cùng một loại ché nhưng lại có tên gọi khác nhau. 

Trước đây, việc trao đổi ché được tính bằng các sản vật của gia đình như heo, bò hoặc trâu. Trong các loại ché, ché Tuk là quý nhất, phải đổi ngang 1 con voi hay 8 con trâu. Loại này chỉ sử dụng trong các lễ nghi quan trọng, có con vật hiến sinh từ heo đực thiến 50kg trở lên.

Cùng với chiêng, ché là hiện vật không thể thiếu trong quá trình thực hành lễ thức 

Ông Y Blih Mlô, ở buôn Pưk Prong, xã Ea H’ning, huyện Cư Kuin cho biết, ché không chỉ là đồ đựng đắc dụng mà còn là tài sản tích lũy của gia đình, thước đo về sự giàu có và uy lực. Nó là hiện vật nộp phạt với những ai vi phạm luật tục của cộng đồng, sính lễ trong cưới hỏi, của hồi môn cho con cái và là tài sản chia cho người quá cố. Do đó, nhà nào càng có nhiều ché thì càng giàu có và được xem trọng.

"Từ thời ông bà mình ngày xưa thì ché Tuk được coi là giá trị nhất, phải gia đình nào giàu có mới có, chứ nhà nào nghèo thì không có đâu, người ta mua đổi phải bằng 5 con trâu mới được 1 ché, có khi đổi 1 con voi mới được một ché nên nhà nghèo không mua được, chỉ có nhà giàu mới đủ tài sản để mua, đó được coi là những người có uy tín, chức vị. Nhà ai càng giàu có thì càng có nhiều ché, ví dụ như trong buôn chúng tôi nhà nào nhiều nhất là có tới 12 chiếc ché, đó là nhiều lắm rồi, còn lại mỗi nhà có từ 2-3 ché thôi."

Ché không chỉ là vật đựng đắc dụng mà còn là tài sản tích lũy, thể hiện địa vị và uy lực của gia chủ 

Đối với người Êđê, cùng với chiêng, ché là vật không thể thiếu trong các lễ cúng. Chị H Chi Niê, ở buôn aKó Siêr, Phường Tân An, Tp.Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk cho biết: "Theo phong tục của người Êđê thì ché thường dùng để nấu rượu cần, loại rượu được dùng cho các dịp lễ, tiệc quan trọng, lễ cúng vòng đời người, lễ nghi nông nghiệp hoặc lễ mừng nhà mới."

Ché quý dùng để ủ rượu cần dâng cúng và dùng trong các sinh hoạt cộng đồng của người Êđê 

Để làm ra một ché rượu cần ngon đãi khách hay dâng cúng là cả một quy trình ủ rượu công phu, với nhiều công đoạn tỉ mỉ. Mỗi loại ché ủ rượu dùng vào những dịp khác nhau. Theo ông Y Bhiâo, ché càng quý thì dùng ủ rượu cho những dịp lễ nghi quan trọng, để thiết đãi khách quý.

Ông Y Bhiâo kể: "Người Êđê từ xưa tự nấu rượu cần để sử dụng, ché thì chủ yếu để ủ rượu cần thôi. Ché có rất nhiều loại, cũng không thống kê hết được, có thể kể đến như ché Ba, ché ba theng, ché Duê, ché tang, ché bô, … rất là nhiều, mỗi loại ché thì lại được dùng cho một dịp khác nhau, ché quý có giá trị lớn thì dùng cho những dịp lớn, quan trọng, ché nhỏ, ít giá trị hơn thì dùng cho các dịp ít quan trọng hơn."

Ngày nay, do ảnh hưởng của sự giao thoa, tiếp biến văn hóa, việc mua bán, trao đổi và sử dụng ché trong đời sống người Êđê không còn phổ biến như trước. Tuy nhiên trong các lễ hội và sinh hoạt cộng đồng của bà con không thể thiếu vắng rượu cần – loại thức uống được đựng trong những chiếc ché quý. Đó chính là sự gìn giữ, bảo tồn nét văn hóa cổ truyền tốt đẹp của người Êđê nói riêng, người Tây Nguyên nói chung./.

H Xíu/VOV Tây Nguyên 

Tỉnh thành Đắk Lắk

Đắk Lắk
Nằm ở phía Tây và cuối dãy Trường Sơn, Đắk Lắk là tỉnh trung tâm của khu vực Tây Nguyên.

Điểm đến Đắk Lắk Xem thêm

Vườn quốc gia Yok Đôn
Vườn quốc gia Yok Đôn là một trong những khu rừng đặc dụng lớn nhất Việt Nam, với hệ sinh thái đặc trưng là rừng khộp.
Buôn Cô Thôn
Đến với Buôn Cô Thôn, du khách sẽ được hòa mình vào cuộc sống dân dã đậm chất truyền thống của người dân bản địa.
Thác Dray Nur
Nhắc đến thành phố Buôn Ma Thuột, không thể không nhắc đến những thác nước cao hùng vỹ, một trong số đó là Dray Nur.
Chùa Khải Đoan
Chùa Khải Đoan được xếp vào hàng danh lam cổ tự, là ngôi chùa lớn nhất Buôn Ma Thuột nói riêng và cả Đắk Lắk nói chung.
Nhà đày Buôn Ma Thuột
Nhà đày Buôn Ma Thuột là một trong những nhà tù, nhà đày nổi tiếng tàn ác của đế quốc Pháp ở Đông Dương.
Buôn Ma Thuột
Thành phố Buôn Ma Thuột nằm trong vùng cao nguyên phía Tây của dãy Trường Sơn, là thành phố trực thuộc tỉnh Đắk Lắk.
Nét đẹp thuyền độc mộc
Chẳng phải đi đâu xa, chỉ cần đến hồ Lắk, bạn cũng có thể cảm nhận hết vẻ đẹp nên thơ của những con thuyền độc mộc, và bức tranh...
Bên trong Bảo tàng cà phê độc nhất VN có gì hot?
Bảo tàng thế giới cà phê có lối thiết kế nương theo không gian nhà dài, được cách điệu thành những đường cong đa hình và uyển...
Khám phá buôn du lịch cộng đồng đẹp nhất ở Buôn Ma Thuột
Buôn Ako Dhong tại phường Tân Lợi, TP. Buôn Ma Thuột vừa được chọn làm điểm du lịch cộng đồng có quy mô nhất trên địa bàn Đắk...

Ẩm thực Đắk Lắk Xem thêm

Bún đỏ - món ăn 'gây thương nhớ' ở thủ phủ Ban Mê
Phố núi Ban Mê nổi tiếng là thủ phủ cà phê của Việt Nam. Nơi đây còn có nhiều món ăn đặc sản hấp dẫn. Trong đó, bún đỏ là món ăn...
Top 10 món ngon phải thử khi du lịch Đắk Lắk
Nếu tới Đắk Lắk bạn đừng bỏ qua 10 món ngon đặc sắc dưới đây.
Ẩm thực truyền thống của người Gia Rai
Tại vùng giáp ranh giữa hai tỉnh Đắk Lắk và Gia Lai như huyện Ea Sup, huyện Ea H’Leo, từ đầu thế kỷ XX trở lại đây, người ta đã...
 Đăk Lăk: hướng tới phát triển cà phê đặc sản
Tại lễ hội cà phê Buôn Ma Thuột lần thứ 7, ngoài quảng bá thương hiệu cà phê Buôn Ma Thuột, xúc tiến đầu tư, quảng bá du lịch,...
Những quán cà phê đậm chất Tây Nguyên ở Buôn Ma Thuột
Có lẽ không ở đâu thưởng thức cà phê lại ngon như ở Buôn Ma Thuột, mảnh đất được coi là thủ phủ của cà phê Việt Nam. Giữa cái...
Độc đáo món “Vêch” của người Êđê ở Đắk Lắk
Từng là món ăn chỉ dành cho giới thượng lưu và người giàu có khi xưa, ngày nay, món “Vêch” của người Êđê ở Đắk Lắk đã trở nên...
Bơ sáp, đặc sản Đắk Lắk
Một chuyến du lịch đến Đắk Lắk sẽ không trọn vẹn nếu bạn không được thưởng thức quả bơ sáp, đặc sản nổi tiếng của phố núi....
Ngon mắt, đã thèm với bún đỏ Buôn Ma Thuột
Ngoài cà phê ngon nức tiếng, Buôn Ma Thuột còn có những món ăn dân giã ngon khó cưỡng. Một trong số đó là bún đỏ.
Bánh ướt Ban Mê Thuột níu chân du khách
Những lát bánh tráng mỏng tang nhưng vẫn dẻo dai, cuốn kèm với dưa leo, xoài, dưa chua, rau thơm và thịt nướng.

Trải nghiệm Đắk Lắk Xem thêm

Đắk Lắk: Các điểm tham quan đậm dấu ấn văn hóa thu hút khách dịp nghỉ lễ Quốc khánh
Nhiều điểm tham quan, du lịch và bảo tàng tư nhân ở Đắk Lắk đang góp phần lan tỏa thông điệp về tình yêu văn hóa, góp phần bảo...
Khám phá Bảo tàng Thế giới cà phê
Bảo tàng Thế giới cà phê là một điểm đến mới đầy hấp dẫn ở Đắk Lắk - thủ phủ cà phê Tây Nguyên. Tới đây, du khách không chỉ có cơ...
Giới trẻ phố núi nô nức check-in tại vườn hoa hướng dương ngoại ô
Những ngày gần đây, vườn hoa hướng dương rộng khoảng 5.000m2 tọa lạc tại thôn 4 (xã Ea Tu, TP.Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk) đang là địa...
Đạp xe xuyên rừng Yok Đôn ngắm voi
Vườn Quốc gia Yok Đôn là rừng đặc dụng lớn nhất Việt Nam với diện tích 115.545 ha, nằm ở 2 tỉnh Đắk Nông và Đắk Lắk. Đây là vườn...
Khám phá đôi thác hùng vỹ mang theo chuyện tình thổn thức xứ đại ngàn
Không chỉ là hình ảnh gợi nhớ Tây Nguyên đại ngàn, Dray Sap, Dray Nur - hai ngọn thác hùng vỹ, ngày đêm tung bọt khói trắng xóa...
Đăk Lăk tựa Bali qua ống kính chàng trai Hà Nội
Lên Đăk Lăk theo chỉ dẫn của Hoàng Tuấn Anh, bạn sẽ khám phá nhiều góc sống ảo không thua gì thiên đường nghỉ dưỡng ở...
Âm vang Tây Nguyên
Tại Tây Nguyên, Đắk Lắk là vùng đất có sức quyến rũ mãnh liệt bởi thiên nhiên hoang dã với những nét đẹp nguyên sơ.
Một ngày ở Ban Mê đầy nắng và gió
Để trốn cái nắng nóng gay gắt của Sài Gòn, bọn mình quyết định rất nhanh bắt chuyến xe đêm và đánh một giấc dài.
Trải nghiệm mô hình “Du lịch voi thân thiện”
Đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng đàn voi nhà ở Đắk Lắk bởi phục vụ du lịch quá sức, già cỗi và không còn khả năng sinh sản, mới...

Cẩm nang du lịch Đắk Lắk Xem thêm

Lên Đăk Lăk nghỉ dưỡng dịp giỗ Tổ
Kỳ nghỉ lễ dịp Giỗ tổ Hùng Vương năm nay, nếu chưa biết đi đâu, hãy chọn Đăk Lăk là nơi dừng chân. Cắm trại bên hồ, thưởng thức...
Ghé thăm Bảo tàng Thế giới cà phê
Nhiều người vẫn nghĩ bảo tàng là nơi nhàm chán thì phải thay đổi suy nghĩ khi đến Bảo tàng Thế giới cà phê ở Buôn Ma Thuột, nơi...
Khám phá làng cà phê Trung Nguyên
Hoài cổ, hùng vĩ nhưng lại rất bình yên, làng cà phê Trung Nguyên là thế giới cà phê thu nhỏ với những đặc trưng riêng...

Nhà hàng Đắk Lắk Xem thêm

Cà phê thú cưng: Quen mà lạ trên xứ Bazan
Cà phê thú cưng đâu chỉ có ở các thành phố lớn như Sài Gòn, Hà Nội… Vài năm trở lại đây, Đắk Lắk đã xuất hiện những quán cà phê...
Đắk Lắk: Cà phê thú cưng hút khách dịp tết
The Zoo Kafein đang nhận được sự quan tâm của đông đảo những người yêu quý động vật. Trong dịp Tết Kỷ Hợi năm nay, The Zoo Kafein...