Văn hóa

Người giữ nét duyên quan họ cổ

23:24 - 07/07/2019
Cụ Nguyễn Văn Đắc, thôn Duệ Đông (Thị trấn Lim, huyện Tiên Du) là một trong những nghệ nhân gắn bó một đời với dân ca quan họ Bắc Ninh. Dù đã bước sang tuổi 97, cái tuổi gần đất xa trời nhưng tình yêu quan họ trong con người ấy càng đằm sâu, nguyên vẹn.

Ca quan họ cổ - nghề chơi công phu, cầu kì

Chúng tôi tìm về thôn Duệ Đông (Thị trấn Lim, huyện Tiên Du), nơi nổi tiếng với những canh hát hội Lim để gặp nghệ nhân Nguyễn Văn Đắc. Khi được hỏi về dân ca Quan họ, cụ nở nụ cười hồn hậu: “Với tôi, Quan họ đẹp lắm, đẹp từ lời ăn tiếng nói giao tiếp đến ca từ”. Cụ ngân nga mấy lời thơ trong một bài quan họ cổ rồi ca tặng tôi một đoạn: “Bước sang năm mới tháng xuân/Ước gì tôi được đứng gần giàn hoa/Trong giàn hoa có bóng giãi kề/Đôi người thương đến chớ nề thấp cao”. 

Dù tuổi đã cao song giọng hát của cụ vẫn tròn vành, giữ được độ vang, rền, nền, nảy trong từng lời ca. Cuộc đời cụ Đắc với Quan họ giống như một mối lương duyên không thể tách rời. Sinh ra và lớn lên trên miền quê Kinh Bắc, mảnh đất sản sinh ra làn điệu dân ca trữ tình đã nuôi dưỡng niềm đam mê quan họ của cụ. 

Bén duyên với quan họ từ thuở niên thiếu, tính đến nay, cụ đã gắn bó với quan họ hơn 80 năm. Trong hồi ức của cụ Đắc ngày ấy, lên 14 tuổi, cụ đã hát quan họ thuần thục. Hồi đó không có nhiều sách vở như bây giờ nên cụ học ca quan họ chủ yếu qua truyền khẩu. Đi đến đâu hát, cụ lại học hỏi ở nơi đó một ít, cứ thế mà vốn liếng đầy dần. 

Theo lời bà Nguyễn Kim Thanh, Chủ nhiệm CLB quan họ thôn Duệ Đông, cụ Đắc là người luôn hết lòng với quan họ. Dù tuổi đã cao cụ vẫn không bỏ một canh hát nào mỗi dịp hội Lim. Cụ Đắc tâm sự: “Ngày xưa, mỗi lần làng kết chạ có hội mời sang hát chúng tôi đều phải đi bộ. Đường xa, cứ vừa đi vừa nghỉ nhưng vui lắm, nhiều khi chúng tôi bỏ cả công việc vì những canh hát”. 

Cụ Đắc dành tình yêu đặc biệt cho quan họ cổ. “Quan họ mới có cái hay riêng nhưng để thấm được cái tình, sự tinh túy mà người Kinh Bắc gửi gắm phải tìm về với quan họ cổ”. - cụ nói.
Người Kinh Bắc không gọi việc ca quan họ cổ là “trình diễn” mà nâng tầm lên bằng một chữ “chơi”. Muốn biết “nghề” thì phải học, nhưng muốn “chơi” được với nghề thì dứt khoát phải đam mê, phải nắm được và sử dụng nhuần nhuyễn những “công phu” của nghề.

Dù tuổi đã cao, cụ Đắc vẫn tham gia hát canh mỗi dịp hội Lim.

Quan họ cổ Bắc Ninh có khoảng 200 lối chơi với hàng trăm, thậm chí đến cả nghìn bài hát, trong đó có những quy định nghiêm ngặt, đòi hỏi liền anh, liền chị phải am tường tiêu chuẩn, tuân theo luật lệ. Vào đầu là khúc mời nước mời trầu, ra về là giã bạn, phần giữa là màn đối đáp - thể hiện đậm đặc nhất cách chơi quan họ cổ. Theo cụ Đắc, cái hay của chơi quan họ ở chỗ người chơi đồng thời là người thưởng thức cái tình của quan họ.

Lề lối của các bài hát quan họ cổ thường được hát ở nhịp độ chậm, nhiều tiếng đệm, lời phụ với kỹ thuật hát vang, rền, nền, nảy, ngắt, rớt. Quan họ cổ hát bằng đam mê trong lồng ngực, khi ngân lên không cần nhạc đệm vẫn nghe rõ lời.

Nhớ lại một thời vang bóng của quan họ cổ, cụ Đắc không giấu nổi niềm vui xen lẫn sự xúc động. Cụ say sưa kể về những canh hát thâu đêm suốt sáng, về tình nghĩa của người quan họ xưa. Cụ trải lòng: “Ngày xưa bọn quan họ chúng tôi có mười người, gặp nhau là hát, vậy mà giờ cứ lần lượt ra đi, chỉ còn lại tôi với ông Kế (nghệ nhân quan họ Nguyễn Thừa Kế).

Thế nhưng, còn sống thì tôi còn yêu và giữ gìn quan họ cổ. Chỉ tiếc rằng, giới trẻ ngày nay không mặn mà với quan họ cổ như thế hệ chúng tôi ngày trước. Người trẻ bây giờ thích ca quan họ mới hơn vì lời dễ hát, lại có nhạc đệm”.

Bảo tồn và giữ gìn truyền thống hát quan họ

Năm 1992, CLB Quan họ thôn Duệ Đông chính thức được thành lập, tập hợp những liền anh, liền chị theo từng thôn, trong đó cụ Đắc và nghệ nhân Nguyễn Thừa Kế là hạt nhân chính. Ban đầu, CLB chỉ có 10 thành viên nhưng đến nay đã có hơn 40 người tham gia. Sau 27 năm kể từ khi đi vào hoạt động, CLB Quan họ thôn Duệ Đông đã trở thành nơi gặp gỡ, giao lưu giữa những người yêu quan họ, đồng thời là nơi truyền dạy, ươm mầm tình yêu dân ca Quan họ cho lớp trẻ.

Với tâm niệm gìn giữ và phát huy truyền thống hát quan họ, dù không thể lên lớp thường xuyên do tuổi đã cao, cụ Đắc trở thành cố vấn cho học viên. Năm 2009, Quan họ Bắc Ninh được UNESCO công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại, cụ càng có thêm động lực để tiếp tục công việc của “người truyền lửa”.

Nói về tương lai của quan họ, giọng cụ tràn đầy lạc quan: “Quan họ làm sao mai một được! Tre già thì măng mọc, tôi cùng nhiều liền anh, liền chị ở vùng Lim luôn hết lòng truyền dạy, lan tỏa tình yêu quan họ đến với mọi người, mọi nhà”. 

Hoàng Mai, Thanh Huyền/baobacninh.com.vn

Tỉnh thành Bắc Ninh

Bắc Ninh
Bắc Ninh là nơi hội tụ của nhiều dấu tích văn hóa và tôn giáo lớn của người Việt xưa.

Điểm đến Bắc Ninh Xem thêm

Làng tranh Đông Hồ
Làng Đông Hồ từ lâu đã nổi tiếng với nghề làm tranh dân gian, mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống.
Chùa Phật Tích
Tham quan những công trình kiến trúc và di vật cổ độc đáo thời Lý ở chùa Phật Tích, Bắc Ninh.
Ngôi chùa gần 2.000 tuổi, trung tâm Phật giáo cổ nhất Việt Nam
Chùa Dâu ở Bắc Ninh là nơi khởi nguồn tín ngưỡng thờ Tứ pháp - bốn vị nữ thần tương ứng với các hiện tượng mây, gió, sấm,...
Đền Bà Chúa Kho
Đền Bà Chúa Kho ở Bắc Ninh là một địa chỉ thu hút đông đảo du khách, đặc biệt là những nhà kinh doanh vào mỗi dịp đầu năm và cuối...
Văn Miếu vinh danh vùng Kinh Bắc
Vùng đất Kinh Bắc vốn nổi tiếng với truyền thống hiếu học và những người con thành danh khoa cử. Văn Miếu Bắc Ninh là nơi vinh...
Chùa Phật Tích - Nơi có tượng đức Phật bằng đá thời nhà Lý lớn nhất Việt Nam
Chùa Phật Tích xưa có tên là chùa Vạn Phúc Tự, là một trong những nơi được truyền bá Phật giáo sớm nhất từ Ấn Độ vào Việt Nam....
Chùa Bút Tháp, Bắc Ninh: Chạm khắc những nét kiến trúc độc đáo
Từ trung tâm Thủ đô Hà Nội đi qua cầu Vĩnh Tuy tới đường quốc lộ số 5. Đi tới gần ga Phú Thụy rẽ tay trái vào đường Ỷ Lan, tới...
Cổ tự trên đỉnh Lạn Kha
Một sớm cuối tuần, chúng tôi có dịp tham quan chùa Phật Tích (xã Phật Tích, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh). Ngôi chùa có lịch sử...
Thăm Đình Bảng - một trong ba ngôi đình đẹp nhất Kinh Bắc
Với nhiều du khách mỗi khi đến thăm vùng đất cổ xinh đẹp Kinh Bắc, đình làng Đình Bảng là địa danh nhất định phải ghé...

Ẩm thực Bắc Ninh Xem thêm

Đậu gù Trà Lâm - Món ăn bình dị xứ Bắc
Thôn Trà Lâm (xã Trí Quả, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh) là làng đậu phụ với truyền thống 300 năm. Những năm gần đây, trong...
Đặc sắc “cơm Quan họ”
Không giống với các loại hình dân ca khác, Quan họ là loại hình sinh hoạt văn hóa tổng hợp gồm 5 mặt hoạt động: tục kết bạn Quan...
Bánh phu thê Đình Bảng - Ước mơ về cuộc sống gia đình hạnh phúc
Cứ mỗi độ Tết đến Xuân về, người dân Bắc Ninh lại nô nức chuẩn bị những cặp bánh phu thê thơm ngon với mong ước cuộc sống sung...
Bánh cuốn Mão Điền - món quà quê của người Kinh Bắc
Xã Mão Điền, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh không chỉ nổi tiếng là vùng đất hiếu học mà nơi đây còn được biết đến với món bánh...
Về Bùi Xá thăm làng nem truyền thống
Món nem với thương hiệu nem Bùi ở làng Bùi Xá, xã Ninh Xá, huyện Thuận Thành, Bắc Ninh là đặc sản gia truyền được nhiều người ưa...
Thơm mát bánh tro Đình Tổ
Khi nhắc đến các loại bánh dân giã miền quê Bắc Bộ thì không thể không nhắc đến bánh tro. Bánh tro có ở nhiều nơi, mỗi nơi lại có...
 Bánh khúc đen làng Diềm - thức quà quen mà lạ
Làng Diềm hay còn làng Viêm Xá, thuộc xã Hòa Long, TP. Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh không chỉ được biết đến là nơi phát khởi những làn...
Tương Đình Tổ, món quà của người Kinh Bắc
Nằm ở bờ Nam sông Đuống, huyện Thuận Thành, Bắc Ninh từ xưa đã nổi tiếng với làng tranh Đông Hồ và các di tích lịch sử văn hoá...
Bánh phu thê Đình Bảng - Đặc sản miền quan họ Bắc Ninh
Dẻo thơm gạo nếp, ngọt bùi hạt sen, giòn béo vị cùi dừa làm nên món đặc sản nổi tiếng vùng Kinh Bắc.

Trải nghiệm Bắc Ninh Xem thêm

Bé gái Bắc Ninh xinh như thiên thần bên hoa sen
Trong những khoảnh khắc bên hoa sen tinh khôi, bé gái đến từ “quê hương quan họ” khiến người xem khó lòng rời mắt bởi sự đáng...
Về miền ký ức “bên kia sông Đuống”
Trải qua hàng trăm năm lịch sử và cả những thăng trầm của thời đại, sông Đuống vẫn “trôi đi, một dòng lấp lánh”, là địa danh...

Cẩm nang du lịch Bắc Ninh Xem thêm

10 làng quê Việt Nam đẹp cổ kính và nên thơ
Trải dài khắp mảnh đất hình chữ S, từ miền Bắc, miền Trung đến miền Nam, là những làng quê nổi bật với vẻ đẹp cổ kính và nên...
Mùa xuân thăm các di tích quốc gia đặc biệt ở miền quan họ
Miền quan họ Bắc Ninh nổi tiếng là vùng quê Kinh Bắc điển hình, nơi đây có rất nhiều di tích quốc gia đặc biệt không chỉ có lịch...

Khách sạn Bắc Ninh Xem thêm

Khám phá "lâu đài cổ tích" Jungle House Bắc Ninh
Thoạt nhìn, bạn như lạc vào một lâu đài cổ tích bỏ hoang. Thực ra, Jungle house Bắc Ninh là điểm nghỉ dưỡng vô cùng lãng mạn, ấm...