Đây là nghề thủ công truyền thống có lịch sử lâu đời ở huyện Sông Lô (xưa thuộc huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc). Theo các cụ cao niên trong xã kể lại, nghề chế tác đá Hải Lựu có từ năm nào không ai rõ. 

Bao đời nay, người dân Hải Lựu đa phần lấy nghề đục đẽo đá làm nghề phụ. Hàng năm, sau 2 vụ chiêm - mùa, nhân lúc nông nhàn, người dân lại lấy đá đục đẽo thành những vật dụng quen thuộc như cối giã, cối xay, hòn đá mài dao, máng lợn... rồi mang những sản phẩm của mình xuôi theo dòng sông Lô đến với người dân khắp các vùng. Mặc dù là vùng nguyên liệu đá nhưng không ai vì thế mà lãng phí. Dù là hòn đá to hay viên đá nhỏ, người thợ tạc đá đều ngắm nghía cẩn thận, chọn lựa từng thớ rồi gia công, chế tác, đục đẽo, gọt giũa tỉ mỉ để những tảng đá gồ ghề trở thành những sản phẩm gia dụng đặc sắc.

Để nâng cao giá trị sản phẩm, những năm gần đây, người dân xã Hải Lựu đã dày công “tầm sư học đạo” nghề chế tác đá ở những nơi xa. Họ biết ở ngoài kia, người tài trong thiên hạ rất nhiều và học tập suốt đời luôn là điều họ tâm niệm.

Đá ở Hải Lựu có một đặc điểm rất đặc biệt, đó là đá mềm, có thể chẻ ra thành mảng như người ta xẻ gỗ. Đá rất bền, có thể phơi mưa, phơi nắng nhưng chẳng bao giờ mòn được. Đây là những tiêu chuẩn lý tưởng để cho những bàn tay vàng của người thợ đá tạo ra vô vàn sản phẩm đẹp, bền chắc, tồn tại song hành cùng thời gian.

Chỉ với vài dụng cụ đơn sơ, người thợ đá Hải Lựu từ bao đời nay đã cung cấp bao nhiêu sản phẩm chạm khắc từ đá cho khắp mọi nơi. Sản phẩm ở làng đá Hải Lựu không chỉ có đá xây dựng, ốp lát, xây tường, móng kè và những vật dụng đơn giản mà còn có đá mỹ nghệ với những sản phẩm tinh xảo như: voi đá, ngựa đá, tượng Phật, chân cột đình, bia văn tự, đỉnh lư hương... Sản phẩm không chỉ cung cấp cho thị trường trong nước mà còn xuất khẩu sang tận nước ngoài.

Giữ được nghề truyền thống của quê hương cũng chính là giữ được nét văn hóa đặc sắc của cộng đồng dân cư bản địa. Thế hệ này nối tiếp thế hệ sau, gìn giữ được cái tinh hoa của nghề là mục tiêu của không chỉ riêng làng chế tác đá Hải Lựu. Mong cho mãi sau này, người dân Hải Lựu sẽ phát huy hết những tiềm năng thế mạnh vốn có, gìn giữ nghề truyền thống mang đậm nét bản sắc dân tộc để truyền lại cho thế hệ sau, góp phần xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp.

Kinh nghiệm bỏ túi:

- Làng nghề chế tác đá Hải Lựu nằm tại xã Hải Lựu, huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc, cách trung tâm thành phố Hà Nội hơn 90km. Muốn đến thăm làng đá Hải Lựu, du khách di chuyển qua cầu Nhật Tân, đi về phía sân bay Nội Bài, tiếp tục đi theo đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai khoảng 40 km thì rẽ phải ở lối ra, rồi theo hướng xã Hải Lựu là đến.

- Sản phẩm thế mạnh của Hải Lựu hiện nay là các sản phẩm mỹ nghệ phục vụ đời sống tâm linh, ngoài ra còn sản xuất các loại đá xây dựng./.

Thực hiện: Lê Liên - Trọng Đại

Mời quý vị xem các chương trình Làng nghề Việt đã phát sóng tại đây./.