Đền Cao An Phụ - Thắng cảnh linh thiêng đất Kinh Môn – Hải Dương
Trần Liễu sinh năm Kiến Gia thứ nhất 1211, là anh ruột của Trần Cảnh, tức Trần Thái Tông - vị vua đầu tiên của triều Trần. Theo sử sách ghi lại Triều Trần trong thời kỳ dựng nghiệp, và đứng trước mối hoạ xâm lăng của đế quốc Nguyên Mông, Trần Liễu đã cùng con trai là Trần Quốc Tuấn thống nhất triều đình, động viên toàn dân đoàn kết một lòng chống giặc ngoại xâm. Dưới sự lãnh đạo của vương triều nhà Trần, nhân dân Đại Việt đã 3 lần đánh tan quân xâm lược Nguyên Mông, giữ vững nền độc lập dân tộc. Có được thắng lợi trước một đế quốc hùng mạnh nhất thế giới lúc bấy giờ, phải kể đến công lao to lớn và sự hy sinh vì dân vì nước của cha con An Sinh Vương Trần Liễu và Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn.
Năm 1237, triều đình cắt đất các xã An Phụ, An Dưỡng, An Sinh, An Hưng, An Bang cho Hoài Văn Hầu Trần Liễu làm thái ấp và phong An Sinh vương ở đất ấy. Tháng tư năm Nguyên Phong thứ nhất 1251, An Sinh vương Trần Liễu mất. Sau khi qua đời, người dân đã lập đền thờ ông ở núi an Phụ và chính là đền Cao An Phụ ngày nay.
Đền Cao An Phụ nằm giữa một không gian hùng vĩ của dãy núi An Phụ, bên cạnh đó là những di tích, những công trình kiến trúc gắn liền với cuộc đời sự nghiệp của An Sinh Vương Trần Liễu và Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn. Đền toạ lạc trên đỉnh núi An Phụ, có phong thuỷ, cảnh sắc hữu tình, được người đời ca ngợi là một trong những cảnh đẹp rất đáng du ngoạn. Phía Đông Bắc của Đền, nhìn về dãy Yên Tử sừng sững; phía Tây Bắc là Động Kính Chủ được mệnh danh: Nam thiên đệ lục động, có dòng song Kinh Thầy uốn lượn sát chân núi, phía Tây nam là miền châu thổ mênh mông. Tất cả, như một sự sắp đặt của tạo hóa, đã tạo sự uy nghi cho một di tích tâm linh.
Đền Cao với các công trình và dấu tích như: Đền chính, Nghi Môn Ngoại, Nghi Môn Nội, chùa Tường Vân- xung quanh còn các cây cổ thụ 600 – 700 năm tuổi… Đền được xây dựng theo kiểu kiến trúc tiền nhất hậu đinh, gồm có tiền tế, trung từ và hậu cung. Hậu cung có thờ tượng Trần Liễu và 2 cháu nội Đệ Nhất Vương Cô và Đệ Nhị Vương Cô là 2 con gái của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn nổi tiếng linh thiêng.
Nhờ vẻ đẹp ấn tượng, không gian tâm linh độc đáo mà đền Cao An Phụ Hải Dương đã trở thành điểm đến rất hút khách. Ngôi đền trên đỉnh non cao này mang kiểu kiến trúc“Tiền nhất, hậu đinh” với ba gian nhà tiền tế, ba gian nhà trung từ và một gian hậu cung.
Nằm lọt giữa hai đỉnh của dãy núi An Phụ là chùa Tường Vân cổ kính, tục gọi là chùa Cao. Ngôi chùa này được xây dựng vào thế kỷ thứ XIII, dưới vương triều Trần. Mặc dù bị giặc phá hủy nhiều lần nhưng ngôi chùa vẫn giữ được vẻ đẹp cổ kính, linh thiêng nhờ việc phục dựng lại kiến trúc ban đầu cùng hai cây đại trên 700 năm tuổi và giếng Ngọc, giếng mắt Rồng quanh năm ăm ắp nước trong vắt.
Trên đỉnh núi thứ hai cao khoảng 200m là khu vực tượng đài Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn. Bức tượng có kích thước lớn, được tạc bằng đá xanh lấy từ núi Nhồi (Thanh Hóa), cao 9,7m; đế dày 3m gồm 65 phiến đá.
Tượng thờ Đức thánh Trần đứng ở vị trí chiến lược của đất nước nhìn về hướng Đông tay phải cầm cuốn binh thư, tay trái tỳ đốc kiếm biểu hiện tầm cao chiến lược, ý muốn nhắc nhở hậu duệ người Việt Nam, hãy giữ lấy biển trời, non sông , gấm vóc Việt Nam. Người là chỗ dựa tâm linh và bất tử trong lòng dân tộc Việt.
Tượng Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn được tạc đứng sừng sững, uy nghiêm, khắc họa rõ nét hình tượng vị anh hùng dân tộc tài đức, văn võ song toàn, oai phong lẫm liệt nhưng nhân hậu, hiền từ. Pho tượng được đặt hướng về biển Đông như nhắc nhở con dân nước Việt luôn cảnh giác, bảo vệ giang sơn đất nước.
Bên cạnh tượng đài Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn là bức phù điêu được làm bằng đất nung có chiều dài 45m, cao 2,5m, gồm 526 mảng khắc. Bức phù điêu giống như cuốn truyện tranh khổng lồ tái hiện 3 cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông của quân dân nhà Trần.
Đây là bức phù điêu bằng đất nung lớn nhất nước ta, do các nghệ nhân làng Cậy (xã Long Xuyên, huyện Bình Giang) nung, đốt theo phương pháp thủ công, có giá trị cao về mặt thẩm mỹ và văn hóa - lịch sử. Trải qua nhiều thời gian, từ khi xây dựng đến nay, Quần thể di tích Đền Cao An Phụ được trùng tu tôn tạo nhiều lần. Quy mô di tích cũng được mở rộng, nhiều dấu ấn kiến trúc qua các thời kỳ vẫn còn được lưu giữ.
Năm 1992, di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh đền Cao An Phụ được xếp hạng là Di tích cấp quốc gia. Ngày 22-12-2016, quần thể di tích An Phụ - Kính Chủ - Nhẫm Dương được Nhà nước xếp hạng là quần thể Di tích quốc gia đặc biệt.
Đền Cao An Phụ, xã An Sinh, Huyện Kinh Môn, là một khu di tích lịch sử vô cùng độc đáo của tỉnh Hải Dương. Danh thắng này không chỉ độc đáo ở phạm trù văn hóa tâm linh, mà ở đó còn là sự hiện hữu của những nét kiến trúc và thiên nhiên kỳ thú./.
