Dịp rằm tháng Giêng, người dân thường đi lễ chùa. Ảnh: Độc Lập

Ý nghĩa ngày rằm tháng Giêng

Xã hội ngày nay lưu truyền nhiều ý nghĩa, nguồn gốc của ngày rằm tháng Giêng, nhưng theo tiến sĩ Trần Long (giảng viên khoa Văn hóa học, trường ĐH KHXH&NV, Đại học Quốc gia TP.HCM) thì câu chuyện liên quan đến vua Hán Văn của Trung Hoa là được truyền tai nhiều nhất.

Theo đó, nhà vua lên ngôi vào đúng ngày rằm tháng Giêng nên hằng năm cứ đến ngày này, vua lại ra ngoài chung vui với dân. Chữ đêm (dạ) trong cổ ngữ Trung Hoa được đọc là “tiêu”, đây còn là đêm rằm đầu tiên của năm nên vua Hán Văn gọi ngày này là ngày tết Nguyên Tiêu.

Rằm tháng Giêng còn gọi là tết Nguyên Tiêu, tết Thượng Nguyên, tết Trạng Nguyên… Tết này có nguồn gốc từ Trung Quốc. Sau nhiều thời gian, tết này được bổ sung thêm các yếu tố văn hóa Đông Á nên nguồn gốc có thể được lý giải theo nhiều cách khác nhau.

Có nhiều giai thoại, câu chuyện về nguồn gốc ngày rằm tháng Giêng. Ảnh: Độc Lập

Có nhiều giai thoại được mọi người truyền tai nhau. Trong đó, câu chuyện lý giải tên tết Trạng Nguyên thì nói rằng vì là rằm đầu tiên của năm, vua mời các trạng nguyên đến yến tiệc tại vườn thượng uyển, cùng xem hoa thưởng nguyệt. Do vậy, tết Nguyên Tiêu còn là dịp để mọi người ngồi lại với nhau ăn bánh trôi, ngắm trăng làm thơ, múa lân sư rồng.

Vì sao “Lễ Phật quanh năm không bằng ngày rằm tháng Giêng”?

Thượng tọa Thích Thiện Chiếu, trụ trì chùa Kỳ Quang 2 (TP. HCM) cho biết, ngày rằm tháng Giêng còn gọi là lễ Thượng Nguyên – thời điểm thích hợp để cầu an lành cho cả năm. Ngày này, mọi người thường đi chùa để cúng dường, làm nhiều việc thiện, cầu bình an đến với mình và gia đạo.

Rằm tháng Giêng hay còn gọi là tết Thượng Nguyên nằm trong cùng hệ thống với các tết Trung Nguyên (rằm tháng Bảy, địa quan xá tội) và tết Hạ Nguyên (rằm tháng Mười, thủy quan giải ách).

Tuy nhiên, một số người vẫn đang hiểu sai rằng chỉ cần đi lễ chùa ngày này thì mọi lỗi lầm, sai trái đều được bỏ qua để cho đón nhận nhiều điều phước lành. Thật ra không phải vậy, thượng tọa Thích Thiện Chiếu khuyên mọi người cả năm cần ăn ở tích đức, làm nhiều việc thiện, tâm bình an thì mọi chuyện đều suôn sẻ.

Người dân đi chùa đầu năm cầu an. Ảnh: Độc Lập

Một giảng viên chuyên nghiên cứu về tôn giáo của trường ĐH KHXH&NV, Đại học Quốc gia TP. HCM cũng cho rằng, ngày rằm đầu tiên của năm mới, nên với quan niệm đầu xuôi đuôi lọt, người Việt tin rằng nếu đi lễ chùa, chuẩn bị mâm cúng thịnh soạn thì sẽ được may mắn, phước lành cả năm.

Tại các nước Phật giáo, cộng đồng Phật tử dành 1 ngày tu lại chùa, suốt đêm tập thiền không ngủ để ôn lại và thực tập những lời dạy cao quý của Đức Phật.

Mâm cúng rằm tháng Giêng cần chuẩn bị những gì?

Theo giảng viên này, vào ngày rằm tháng Giêng người miền Bắc thường nấu mâm cúng từ nhà mang đến chùa lễ Phật, cầu một năm nhiều may mắn, phước lành. Mâm lễ của người miền Bắc thường có chuối, xôi, oản, trái cây.

Còn người miền Nam cúng xôi chè, bánh ít, bánh cúng, nhiều vùng vẫn gói bánh tét trong ngày này để mang đi lễ chùa.

Nhiều người tranh thủ đi lễ chùa buổi trưa. Ảnh: Độc Lập

Còn về mâm cúng ở nhà, một hòa thượng ở Q.Bình Thạnh (TP. HCM) cho biết mỗi vùng miền, phong tục sẽ khác nhau chứ không nhất thiết theo một nguyên tắc nào. Nhiều gia đình coi đây là ngày cúng rằm bình thường, có người thì nhân dịp rằm đầu của năm để cúng cầu an, có người lại cúng sao giải hạn vào ngày này hoặc cúng sao riêng từ mồng 8 Tết.

Theo vị hòa thượng, cúng ngày rằm tháng Giêng ở một số nơi sẽ gồm ba bàn thượng - trung - hạ. Bàn thượng thỉnh Phật và chư vị Bồ Tát; bàn trung cúng chư vị thần linh như: thổ thần và các vị thần tinh tú; bàn thứ ba là bàn bố thí chư vị âm linh cô hồn. Đặc biệt ngày rằm tháng Giêng thường đốt 49 cây đèn/nến để cầu nguyện. Cúng đồ chay hay đồ mặn là tùy mỗi gia đình và địa phương.

Dù cúng chay hay mặn thì phải có đầy đủ trái cây, chè xôi, đèn ở bàn Phật và Bồ Tát. Bàn thứ hai cúng thần thì ngoài đầy đủ như bàn Phật còn có thêm cau trầu, rượu mâm cơm. Bàn thứ 3 cúng âm linh cô hồn nên bắt buộc có giấy tiền vàng bạc, muối, gạo, bánh trái, xôi, chè, cơm, canh... càng nhiều thứ càng tốt, đặc biệt là phải có cúng cháo trắng loãng.

Về đĩa trái cây, người dân thường cúng 3 loại hoặc 5 loại vì số lẻ biểu trưng cho dương và theo quan niệm thích số. Ba bàn cúng được sắp xếp thượng - trung - hạ cũng tượng trưng cho ba ruộng phước gồm: ân điền, kỉnh điền và bi điền. Giờ cúng được nhiều người chọn nhất đó là vào giờ Ngọ ngày rằm tháng Giêng, tức từ 11 giờ đến 13 giờ.

Ngoài ra, theo phong tục người Việt thường chọn giờ cúng rằm tháng Giêng vào buổi trưa, từ 10 giờ trở đi là được. Nhưng ngày nay, công việc bận rộn nên nhiều gia đình dời xuống cúng buổi tối. Và dù có cúng buổi nào, hay mâm cúng ra sao thì quan trọng nhất chỉ cần cúng thành tâm thì mọi điều cầu nguyện sẽ được chứng giám.

Theo thanhnien.vn