Lễ cầu mùa (Khoi kềm) là một nghi lễ tín ngưỡng của dân tộc Dao đỏ gắn liền với hình thái canh tác, cuộc sống thường ngày của người tộc người này Trải qua bao năm tháng, thăng trầm của lịch sử, đến nay Lễ Khoi kềm vẫn được các thế  hệ người Dao nói chung, Dao đỏ ở Lục Yên, Yên Bái nói riêng lưu giữ gần như nguyên bản về các nghi thức chính. Nó đã trở thành một nét văn hóa độc đáo, đặc sắc của đồng bào mỗi độ xuân về

Trước đây, do cuộc sống khó khăn nên bà con chỉ có tổ chức phần lễ, ngày nay, cuộc sống đồng bào khấm khá hơn nên đã tổ chức được cả phần hội với các trò chơi dân gian, hát truyền thống.  Cũng có những nơi như xã Khai Trung kết hợp Lễ Khoi kềm với Lễ cầu an (Chiều pành on)

Lễ Khoi kềm của người Dao đỏ được tổ chức 3 năm 1 lần, mỗi lần tổ chức được các thầy cúng (Sài ông) chọn ngày cẩn thận, ngày đó phải tốt với tất cả các dòng họ tại địa phương. Do đó, thời gian tổ chức chỉ ấn định tháng là vào tháng Giêng, còn ngày tổ chức phụ thuộc từng năm. Trước khi tổ chức, mỗi gia đình sẽ đóng góp những vật phẩm nhất định như rượu, gạo, giấy bản, gà, lợn hoặc tiền để mua sắm những thứ cần thiết phục vụ cho dịp lễ

Trong Lễ Khoi kềm mỗi gia đình sẽ cử 1 người đại diện, đàn ông chủ yếu sẽ lo khâu thờ cúng; phụ nữ lo nấu nướng.  Nơi tổ chức được chọn là đình làng, đình xã  Phần lễ thông thường dưới sự chủ trì của 4 vị Sài ông, trong nhóm Sài ông sẽ có một người làm nhóm trưởng để chủ trì, điều phối các hoạt động thờ cúng gọi là “Khoi tàn sai”

 Lễ thường diễn ra trong khoảng thời gian 2 ngày đêm liên tục. Trong khoảng thời gian này, các thầy cúng thực hiện các nghi thức theo từng bước như: Mời các vị thần linh đến chứng lễ; lễ khai đàn; lễ mời Bàn vương (ông tổ người Dao) xuống dự; lễ khai sơn lập địa; lễ cầu mùa, cầu an, cầu phúc, cầu tài… và cuối cùng là Lễ cúng tạ ơn Phần bắn hạ mặt trời là phần không thể thiếu trong Khoi kềm của người Dao. Truyền thuyết người Dao kể rằng, khi khai thiên lập địa có 7 mặt trời, 7 mặt trăng nên loài người, trong đó có tộc người Dao đi đến đâu cũng đói khát,  nguồn nước khô cạn, đồi núi cháy trọc trơ… Để tồn tại, bà con đã cùng nhau làm cung tên bắn bỏ 6 mặt trăng, 6 mặt trời, và chỉ để lại 1 mặt trời soi sáng ban ngày, 1 mặt trăng soi sáng ban đêm Nội dung của Lễ cầu mùa chủ yếu sẽ được các Sài ông đại diện cho dân làng trình bày với các vị thần linh, tiên tổ về những phần việc đã làm được, chưa được trong những năm qua, đồng thời khấn cầu cho bản làng một năm mới mưa thuận gió hòa, cây cối tươi tốt, mùa màng bội thu; bà con dân làng nhà nhà bình an, kinh tế khá giả...

Lễ cầu mùa của người Dao đỏ đã có từ rất lâu, các nghi thức được các thế hệ thay nhau lưu giữ và nó đã trở thành nét văn hóa truyền thống độc đáo của dân tộc. Mỗi lần làm lễ Khoi kềm cũng là một lần bà con trong bản gửi gắm ước mong về sức khỏe, mùa màng của dân làng đến các vị thần linh Ngay nay Khoi kềm của người Dao xã Khai Trung nói riêng, Lục Yên nói chung ngoài phần nghi lễ truyền thống, thì đây cũng là dịp để bàn, thống nhất, chỉnh sửa các nội dung quy ước, hương ước của thôn bản; giáo dục, nhắc nhở những gia đình còn những mặt chưa được, cần phải khắc phục… Do đó, các nội dung đã được bàn, chỉnh sửa đưa vào quy ước, hương ước tại lễ Khoi kềm được bà con đồng tình thực hiện rất tốt trong cuộc sống thường ngày.Lễ Khoi kềm năm nay của đồng bào Dao ở Yên Bái đều giảm quy mô tổ chức, cắt bỏ phần hội để phòng chống dịch bệnh Covid-19

Thừa Xuân / VOV Tây Bắc