Năm 1967, tỉnh Quảng Ninh và ngành than được lệnh từ Trung ương huy động thanh niên nhập ngũ. Những người công nhân mỏ, trước đó được ưu tiên ở lại sản xuất, nay hăng hái rời khai trường, hầm lò, ngưng tay búa, tay máy, viết đơn tình nguyện lên đường, chi viện cho chiến trường miền Nam ruột thịt. 

Nhân dân Hòn Gai tiễn các thanh niên đất mỏ lên đường nhập ngũ (Ảnh tư liệu CCB Nguyễn Tiến Hòe lưu giữ) 

Cựu chiến binh Nguyễn Tiến Hòe còn nhớ như in: ngày 30/7 năm ấy như một ngày hội. Lúc 4 giờ chiều, những tân binh vẫn còn mặc áo thợ đứng chật sân rạp Bạch Đằng, kéo dài đến tận phà Bãi Cháy.

“Khi tập trung anh em chúng tôi rất hào hứng, phấn khởi. Nhân dân Hòn Gai lúc bấy giờ ra sức hỗ trợ, rất nhiều người ra tiễn và động viên, cổ vũ. Tôi đứng trên bến phà thấy vịnh Hạ Long, nhớ lại quê hương đất mỏ với truyền thống cách mạng, lại càng căm thù giặc Mỹ, quyết tâm ra đi vào Nam đánh Mỹ, chưa hết giặc chưa về quê hương” – cựu chiến binh Nguyễn Tiến Hòe chia sẻ. 

Hai nghìn người, phần lớn là công nhân đang làm việc tại các mỏ ở Quảng Ninh thành lập 3 tiểu đoàn, rời vùng than dưới tiếng gầm gào của máy bay Mỹ. Giữa tháng 12, sau khi kết thúc huấn luyện, các chiến sĩ từ đất mỏ hành quân vào Nam. Trong lễ tuyên thệ xuất quân có sự động viên của lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh và ngành than, cái tên Binh đoàn Than ra đời. Đây là một phiên hiệu không chính thức trong quân đội nhưng lại trở thành biểu tượng, khơi gợi khí thế hào hùng của những người lính. 

Ông Bùi Duy Thinh có mặt trong đoàn quân tiến đánh Sài Gòn ngày 30/4/1975 

Ông Bùi Duy Thinh, nguyên là công nhân lái máy xúc mỏ than Hà Tu trước khi nhập ngũ cho biết: “Trong quân đội thì kỷ luật rất cao, nhưng truyền thống kỷ luật, đồng tâm của người thợ mỏ thì cũng không kém. Chúng tôi đều đã phát huy tinh thần ấy. Binh đoàn Than hành quân vào đến chiến trường để chuẩn bị chiến dịch Mậu Thân 1968, không một người ở lại hay quay lại phía sau. Tất cả anh em chúng tôi đều mang hết tinh thần nhiệt huyết của mình để chiến đấu.”

Năm 1968, trận đầu tiên của Binh đoàn Than tại sân bay Tà Cơn (Quảng Trị) trong chiến dịch Đường 9 - Khe Sanh thắng lợi, góp sức cùng toàn quân tiêu diệt 20 vạn tên địch, phá hủy hàng nghìn máy bay, xe quân sự... rồi Binh đoàn Than được chia ra bổ sung lực lượng cho các đơn vị khác.

"Ngày 15/2/1968, Binh đoàn Than không còn ngồi trên mảnh đất Khe Sanh, đường số 9, mỗi người về 1 đơn vị". "Xuân 1969, tôi đã tới Tây Nguyên, đã qua 2 chiến dịch trên đường Tây Nguyên", "hành quân đi Nam Lào"; "Ngày 24/5/1972 cờ giải phóng đã phấp phới bay trên bầu trời thị xã Kon Tum"... Lần giở cuốn nhật ký ố màu thời gian được viết trong những tháng năm mưa bom bão đạn, người lính cựu Bùi Duy Thinh không khỏi bồi hồi xúc động.

Cuốn nhật ký của ông Bùi Duy Thinh với chương đặc biệt Vào thành phố Sài Gòn 

Trải qua lửa đạn chiến tranh, thợ mỏ Đèo Nai, Hòn Gai, Thống Nhất, Cửa Ông... nhiều người đã trở thành nòng cốt, chỉ huy các trận đánh lớn, lập nhiều chiến công oanh liệt, như dũng sĩ diệt Mỹ Nguyễn Xuân Hùng, Nguyễn Đức Bình cùng đồng đội phá kho xăng của địch, Phạm Ngọc Niếp chỉ huy bắn chìm tàu chiến quân thù, Anh hùng LLVTND - liệt sĩ Nguyễn Xuân Việt... 

Mùa xuân năm 1975, nhiều chiến sĩ Binh đoàn Than tham gia các mũi tiến công đánh vào Buôn Mê Thuột, tiến về Sài Gòn tấn công Sân bay Tân Sơn Nhất, Bộ Tổng Tham mưu Ngụy quyền, Dinh Độc Lập... Ông Bùi Duy Thinh, khi ấy là trợ lý Trưởng tiểu ban quân lực của Trung đoàn 28, hồi tưởng lại ngày 30/4 lịch sử.

“Đến 10 giờ chúng tôi đã đánh vào đến cổng chính của Bộ Tổng tham mưu Ngụy quân Sài Gòn. Đến 11 giờ 30 bên Dinh Độc Lập, chúng tôi biết cũng đã giải phóng, chúng tôi cũng cắm cờ trên Bộ Tổng tham mưu. Toàn bộ anh em tỏa ra để đánh chiếm, thu lại toàn bộ ấn kiếm, gậy chỉ huy của tướng lĩnh Cao Văn Viên, dấu của Nguyễn Văn Thiệu. Cảm xúc khó tả lắm, đến giờ cũng không nói hết được” – cựu chiến binh Bùi Duy Thinh chia sẻ. 

Có người may mắn được chứng kiến lá cờ đỏ tung bay trên nóc dinh Độc lập trưa 30/4/1975, nhưng cũng không ít người đã ngã xuống ngay cửa ngõ Sài Gòn. Đất nước thống nhất, những người con đất mỏ lại trở về với những đường lò hun hút lấp lánh những vỉa than viết tiếp bản hùng ca Thợ mỏ anh hùng, truyền lửa yêu nước cho các thế hệ đi sau. 

Anh Nguyễn Văn Thuấn, Phó Bí thư Đoàn Thanh niên Than Quảng Ninh tự hào cho biết: “Tôi và thế hệ trẻ ngành than ngày nay rất tự hào về truyền thống của cha anh, những chiến sĩ áo thợ đã đấu tranh vì hòa bình cho đất nước. Thế hệ trẻ ngành than chúng tôi sẽ quyết tâm gìn giữ và phát huy truyền thống quý báu đó để góp phần xây dựng ngành than, tỉnh Quảng Ninh và đất nước ngày càng giàu mạnh.”

Cựu chiến binh Bùi Duy Thinh (áo trắng) ôn lại những kỷ niệm cũ cùng đồng đội 

Giờ đây, những người cựu chiến binh vẫn thường xuyên gặp gỡ và có nhiều hoạt động tri ân, hỗ trợ đồng đội, phát huy tinh thần người lính Cụ Hồ - người thợ mỏ gương mẫu trong đời thường. Năm 2017, kỷ niệm 50 năm ngày Binh đoàn Than xuất quân, Tập đoàn Công nghiệp Than Khoáng sản Việt Nam đã khánh thành Bia di tích tại địa điểm xuất quân ở TP Hạ Long, đưa nơi này trở thành một điểm đến lịch sử, giáo dục truyền thống ý nghĩa của vùng than./.

Trường Giang/ VOV Đông Bắc