Chùa Phật Ðà có tên dân gian là chùa Lò Gạch bởi có một điện thờ được kiến trúc giống lò gạch thủ công thường thấy ở ÐBSCL. Chùa nằm dưới chân núi Bình San, cách không xa lăng Mạc Cửu, thuộc phường Bình San, TP Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang.  

Theo tư liệu, vào năm 1945 Hòa thượng Thích Chí Hòa (thế danh Nguyễn Văn Tịnh) trên bước đường hành đạo ở xứ Hà Tiên, đã dừng chân tại đây và xây dựng nên một ngôi chùa nhỏ bằng cây lá đơn sơ có tên là Tịnh Xá Chí Hòa. Xưa kia lúc mới lập chùa, nơi đây có lò gạch bỏ hoang được sử dụng làm chánh điện. Từ chuyện xưa ấy, nên khi xây dựng, các sư có ý tưởng phục dựng lại cảnh cũ như một hoài tưởng, tri ân đến những tiền bối đã có công khai sơn, hoằng pháp. Năm 1949, Hòa thượng Thích Chí Hòa cùng với một số đệ tử rời chùa sang Campuchia để tiếp tục hành đạo. Một năm sau, Hòa thượng trở về lại quê hương và tham gia kháng chiến chống Pháp. Năm 1954, Hòa thượng ra Bà Rịa - Vũng Tàu và viên tịch tại đây.

Cổng chùa Phật Đà

Do trải qua một thời gian dài không người chăm sóc, tu bổ nên chùa bị hư hỏng, xuống cấp nặng. Vào tháng 9/1993, thầy trụ trì thời điểm này đã cho khởi công trùng tu, xây dựng mới lại ngôi chùa. Năm 2009, chùa được sửa chữa, trùng tu lần nữa rất khang trang, với lối kiến trúc Á Ðông hài hòa, trang nghiêm, thanh nhã mang dấu ấn Phật Giáo đại thừa. Chùa Phật Ðà cùng thắng tích “Bình San Ðiệp Thúy” đã góp phần tôn tạo, làm tăng thêm vẻ đẹp của vùng đất biên viễn Hà Tiên, được ví như một Việt Nam thu nhỏ: Có đầy đủ núi non, sông, biển, đồng bằng và những thắng cảnh, di tích làm say đắm lòng người.

Ðầu tiên đến viếng chùa, du khách sẽ gặp cổng chùa với mái đối xứng, lợp ngói xám sẫm, không có cổng phụ. Phía tay trái liền bên có một cây bồ đề niên đại hơn 60 năm, thân cây có đường kính khoảng 1,5m, tán lá xum xuê, toàn bộ cội rễ đều mọc ra phía trước và hai bên mà không hề mọc vào trong sân chùa. Dưới gốc bồ đề là tượng Phật Thích Ca tọa thiền, thanh thoát, an nhiên, tự tại.

Quần thể kiến trúc chùa gồm chánh điện, nhà thờ tổ, đông lang và tây lang, nhà phương trượng và tăng phòng. Bên trong điện thờ có hình dáng lò nung gạch là tượng Bồ Tát Mục Kiền Liên, phía trên là tượng Ðức Phật A Di Ðà. Chánh điện đặt tôn tượng Phật Thích Ca tay cầm hoa sen theo truyền thuyết của Thiền tông, xung quanh có 5 vị chư tăng tượng trưng cho ngũ phương ngũ Phật. Hai bên chánh điện là nhà chuông và nhà trống.           

Du khách đến tham quan Hà Tiên thập cảnh, thường ghé vào chùa Phật Ðà viếng thăm, chiêm bái, lễ Phật và chiêm ngưỡng một công trình kiến trúc mang nét nghệ thuật thâm trầm, giàu tính thẩm mỹ, vừa cổ kính lại vừa hiện đại. Về miền đất Hà Tiên, khám phá những cảnh quan, non nước hữu tình, viếng thăm chùa Phật Ðà sẽ là một chuyến hành hương, du lịch nhiều cảm xúc.

Theo Báo điện tử Cần Thơ