Người Ê Đê quan niệm, con người muốn mạnh khỏe, hạnh phúc, thành đạt thì phải cúng thần linh và phải cúng đầy đủ các lễ thì mới mong được phù hộ. Các nghi lễ vòng đời của người Ê Đê gồm có: lễ cúng đặt tên, lễ cúng thổi tai, lễ cúng trưởng thành, lễ bắt chồng, lễ bỏ mả… 

Trong đó, lễ cúng trưởng thành là một nghi lễ rất quan trọng bởi nó đánh dấu sự trưởng thành của người đàn ông. Từ đây anh ta có thể tham gia giải quyết những việc lớn của gia đình, họ tộc và buôn làng. Nghi lễ này đã tồn tại hàng trăm năm qua và có ý nghĩa rất lớn trong đời sống văn hóa tâm linh của đồng bào Ê Đê. 

Lễ cúng trưởng thành lớn hay nhỏ tùy thuộc vào điều kiện kinh tế của từng gia đình và do cha mẹ của chàng trai chuẩn bị. Nếu cha mẹ đã mất hoặc không có điều kiện thì những người thân trong gia đình sẽ gánh vác việc này. 

Lễ trưởng thành phải trải qua 5 lần làm nghi lễ. Lần đầu tiên là một ché rượu và một con gà. Sau khi thầy cúng cúng xong, mẹ của chàng trai sẽ đến ché rượu cần để mời mọi người trong làng. Sở dĩ, mẹ chàng trai là người làm lễ bởi người Ê Đê theo chế độ mẫu hệ. Lần thứ hai, nghi lễ cúng là 3 ché rượu và 3 con gà. Lần thứ ba cúng 3 ché rượu và 1 con lợn. Lần thứ 4 cúng 5 ché rượu và 1 con lợn thiến. Lần thứ 5 cúng 7 ché rượu và 1 con lợn thiến. 

Đây là một nghi lễ rất quan trọng trong đời người, khẳng định từ thời điểm này người đàn ông Ê Đê được cộng đồng thừa nhận là người trưởng thành

Trước khi bắt đầu lễ cúng, từ sáng sớm, chàng trai sẽ ra bến nước của làng để rửa mặt, trước sự chứng giám của Yàng (trời) và bà con trong làng. Sau khi rửa mặt xong, chàng trai bắt đầu gội đầu. Hành động này mang ý nghĩa là rửa sạch tội lỗi trong quá khứ. Khi gội đầu xong, chàng trai sẽ hứng nước vào quả bầu eo để mang về nhà cúng thần. 

Trong nhà, cỗ bàn đã được chuẩn bị. Khi bước lên cầu thang, chàng trai sẽ vung kiếm chém đứt 2 cây chuối được dựng hai bên cầu thang. Hành động này tượng trưng cho hình ảnh hạ gục kẻ thù. Trong lúc chém chàng trai sẽ nói: “Con đã làm xong mọi việc buôn làng giao. Con xứng đáng làm người đàn ông của buôn làng ta”.

Trải qua 4 lần cúng: cúng thần bếp cai quản trong nhà Boh Tao Yang Hleang; cúng thần sinh ra và ban cho sức khỏe Yang  Êssêi; cúng thần linh Yang Hleang và cúng thần trời, thần đất, thần sông, thần suối, thần núi đồi Yang Leang Kông, chàng trai sẽ được buôn làng thừa nhận là người trưởng thành. 

Nghi thức cúng trong lễ trưởng thành

Sau khi cúng xong, thầy cúng sẽ đeo chiếc vòng đồng đã được gia đình chuẩn bị vào tay chàng trai. Chiếc vòng là lời khẳng định: buôn làng đã trao cho chàng trai sức mạnh để gánh vác những trách nhiệm lớn lao của gia đình, dòng họ, buôn làng. Buổi lễ kết thúc cũng là lúc mặt trời lặn.  

Trong suốt thời gian diễn ra lễ cúng, tiếng trống, tiếng cồng chiêng hòa quyện với các điệu nhảy, điệu múa truyền thống, tạo nên những giá trị văn hóa đặc sắc của người Ê Đê. Lễ cúng trưởng thành là nghi lễ tiêu biểu và đầu tiên trong hệ thống lễ hội cổ truyền của người Ê Đê được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Phạm Dương/ Vietnam Journey