Cổng tam quan cụm di tích đền, chùa Đậu
Đền Đậu cách trung tâm thành phố Vĩnh Yên hơn 2 km. Từ trung tâm đi theo quốc lộ 2A rồi rẽ sang đường Nguyễn Tất Thành, men theo đường trục sau UBND xã Định Trung khoảng hơn 1km, nằm ngay phía bên tay phải. Trước mặt đền có cây đa, cây duối có tuổi thọ trăm năm, tạo cảnh quan xanh mát.
Đền Đậu được xây dựng trên một khu đất rộng ven làng, mặt hướng về phía Tây Nam, nhìn ra cánh đồng rộng mênh mông thoáng đãng. Từ tam quan bước vào, theo con đường chính đạo chạy giữa sân, vườn chùa dẫn tới di tích.
Tương truyền khi bà Quốc mẫu Lăng Thị Tiêu hóa, vua Hùng đã xuống chiếu cho các trang động, được nhân dân lập đền, miếu phụng thờ. Đền Đậu cũng được lập nên trong điều kiện đó và hàng năm dân tứ thôn đều tổ chức những nghi lễ cúng tế trang trọng tưởng niệm Quốc mẫu Lăng Thị Tiêu.
Quan sát kiến trúc, điêu khắc, đền Đậu mang dáng dấp thời Nguyễn, thế kỷ XIX với hệ thống khung gỗ, vỉ kèo (2 vỉ ngoài làm theo kiểu chồng rường, 4 vỉ giữa kiểu chồng rường giá chiêng), mái bít đốc, mặt bằng kết cấu hình chữ đinh, gồm tòa Tiền tế 5 gian nối với Hậu cung 3 gian.
Cùng với việc tạo dựng kiến trúc một cách hợp lý, chuẩn mực, các nghệ nhân kiến tạo đền Đậu đã rất thành công trong việc trang trí tô điểm cho kiến trúc đền. Toàn bộ các xà ngang, dọc đều được đóng bén, soi bào, kẻ chỉ, cột sơn son vẽ rồng, các đầu dư được tạo tác thành hình đầu rồng dữ tợn. Khu vực cửa võng, hậu cung, cửa khám và khám thờ thần được trang trí bằng các bức chạm trổ vẽ sơn, tô son rất đẹp mắt. Đề tài và mô típ trang trí thường thấy là cuốn thư, hoa lá, vân mây, rồng chầu mặt trời, rùa, phượng, sư tử và long mã tập trung đậm đặc ở khu vực cửa võng, hậu cung. Đây là những hình thức trang trí phổ biến thời Hậu Lê.
Bên cạnh đền thờ Quốc Mẫu Lăng Thị Tiêu là chùa Đậu. Căn cứ vào những tài liệu ghi chép lại thì chùa được xây dựng trước thời Nguyễn, tức vào khoảng nửa cuối thế kỷ XVIII, thời Hậu Lê. Chùa có kiến trúc kiểu chồng rường giá chiêng, mặt bằng hình chữ công với tòa Tiền đường 5 gian, 6 hàng cột; các cột và vỉ kèo đều được bào trơn đóng bén, không trạm chổ cầu kỳ.
Trong chùa có 2 bức hoành phi lớn thể hiện quan niệm của cổ nhân cho rằng Tiên là Mẫu và Mẫu cũng là Phật. Bức thứ nhất đề: “Hữu Tiên tắc danh” (nghĩa là có Tiên giáng ắt được mọi người sùng kính). Bức thứ 2 đề: “Ngưỡng Thánh Mẫu tôn” (nghĩa là mong đợi Thánh Mẫu tôn kính, theo Bảo tàng Vĩnh Phúc 2004). Nội dung các bức hoành phi nói trên cùng với việc bố trí nơi chốn thờ Phật và thờ Thánh trong cùng một khuôn viên cho thấy tư tưởng đồng nhất Phật và Mẫu (hoặc cặp đôi Phật và Mẫu) là một trong những nét riêng của tín ngưỡng dân gian vùng này.
Hiện vào những ngày rằm, mùng một người dân trong vùng đến thắp hương lễ bái rất đông. Đặc biệt vào mỗi dịp đầu năm, du khách đi Tây Thiên lễ phật cũng thường ghé vào thắp hương tỏ lòng thành.
Nếu cụm di tích đền, chùa Đậu được thông tin quảng bá thường xuyên thì đây sẽ trở thành một trong những điểm du lịch tâm linh thu hút du khách khi tới TP. Vĩnh Yên trong tour du lịch về cõi Phật Tây Thiên và nghỉ dưỡng ở Tam Đảo.
Theo Văn hiến
