Ngoài các giá trị toàn cầu, Vịnh Hạ Long còn mang trong mình những giá trị văn hoá vạn chài tồn tại lâu đời. Đây chính là điều kiện thuận lợi để phát triển loại hình du lịch cộng đồng.

Điều hấp dẫn du khách không chỉ là một cuộc sống trên biển, cảnh quan làng chài độc đáo mà nơi đây còn giữ được nhiều phong tục mang đặc trưng của cư dân vùng biển. Vì thế, việc phát triển mô hình du lịch cộng đồng không chỉ giới thiệu đến du khách mà còn là cách thức gìn giữ và phát huy bản sắc văn hoá truyền thống hiệu quả.

Trình diễn hát giao duyên ở làng chài Cửa Vạn do con em ngư dân là cán bộ, nhân viên Ban quản lý Vịnh Hạ Long biểu diễn

Có lẽ vì thế, hơn 10 năm trước, khi du lịch cộng đồng trên Vịnh còn chưa được biết tới thì một trong những điểm được du khách, nhất là khách quốc tế háo hức nhất là tham quan làng chài, các bè nổi nuôi trồng thuỷ hải sản, cuộc sống làng nổi trên Vịnh.

Giai đoạn 2008 - 2009, khi Nhà nước có chủ trương chuyển đổi một số khu sang làm dịch vụ du lịch, thì hoạt động này bắt đầu được tổ chức một cách quy củ hơn. Hình thức tổ chức, các chương trình du lịch thu hút được cộng đồng dân chài tham gia. Năm 2014, khi khoảng 300 hộ dân ở các làng chài khu vực lõi Di sản Vịnh Hạ Long lên bờ định cư, thì mô hình du lịch cộng đồng này vẫn được tổ chức tốt.

Một trong những mô hình hoạt động đầu tiên là HTX Con đò cổ tích được thành lập từ năm 2008, phục vụ du khách ở không gian làng chài Ba Hang. Tới đây, không chỉ được tham quan làng chài, du khách còn được trải nghiệm ngồi thuyền nan vốn được ngư dân dùng để đi lại, đánh bắt thuỷ hải sản hàng ngày, được ngư dân mời hát giao duyên. Đây là điểm khác biệt, sống động, hấp dẫn du khách.

Tại khu vực Vung Viêng, có HTX Dịch vụ du lịch vạn chài Hạ Long được thành lập năm 2008 với khoảng 60 thuyền nan đưa đón khách tham quan làng chài. Tại đây, du khách được hướng dẫn tham quan bè nuôi cá truyền thống, tự tay cho cá ăn, cùng ngư dân vá lưới, đan lờ; tham quan các căn nhà nổi đặc trưng của ngư dân. 

Một trong những điểm tham quan phổ biến và hấp dẫn với các sản phẩm du lịch cộng đồng nổi bật là Cửa Vạn. Tới Cửa Vạn, du khách được chèo đò tham quan không gian làng chài lớn nhất trên vịnh; tham gia vào các hoạt động biểu diễn hát giao duyên, trình diễn đan lờ, đan lưới, sửa chữa ngư cụ phục vụ du khách tại Trung tâm Văn hóa nổi Cửa Vạn... do chính các ngư dân biểu diễn, thực hiện. 

Du khách tham quan, chụp ảnh đàn khỉ ở hang Luồn trên Vịnh Hạ Long

Những mô hình du lịch cộng đồng như trên góp phần làm đa dạng dịch vụ, trải nghiệm, hấp dẫn du khách hơn, đặc biệt là khách quốc tế. Trong cuộc khảo sát cuối năm 2018, đại diện các lữ hành lớn như Viettravel, CTC đánh giá du lịch cộng đồng đã thêm nhiều "gia vị" cho tour tham quan truyền thống trên Vịnh.

Bởi qua đó, giúp du khách hiểu hơn, yêu hơn vùng đất, cảnh quan và con người trên Vịnh Hạ Long. Tuy nhiên, có thể thấy, các sản phẩm du lịch cộng đồng trên Vịnh Hạ Long phát triển chậm, chất lượng chưa cao, chưa đa dạng, chưa có nhiều nét mới, chưa thực sự hấp dẫn kéo dài thời gian lưu trú của du khách. Phần nhiều đổi thay đến từ nỗ lực bảo tồn, phát huy của cơ quan chủ quản.

Theo đại diện Ban Quản lý Vịnh Hạ Long chia sẻ về phát triển du lịch, phát huy vai trò của cộng đồng thì để phát triển du lịch cộng đồng cần nâng cao chất lượng và đa dạng hóa thêm các sản phẩm du lịch mới gắn với đời sống, với truyền thống của ngư dân; cần định hướng khôi phục thuyền buồm, phục vụ trải nghiệm, đua thuyền; tổ chức thêm các trải nghiệm ở làng chài; như đánh cá, thi câu cá, trình diễn đan ngư cụ.

Báo Quảng Ninh