Văn hóa

Cây lanh - biểu tượng văn hoá người Mông

12:07 - 18/07/2019
Truyền thống trồng cây lanh là một truyền thống tốt đẹp gắn với người Mông từ bao đời nay. Việc sử dụng các sản phẩm từ lanh được phản ánh trên nhiều phương diện, trong đó có ở các lĩnh vực sinh hoạt trong đời sống hàng ngày như: Ăn, mặc, ở... đến tôn giáo tín ngưỡng, văn hóa dân gian, lễ hội truyền thống và phong tục tập quán.

Cây lanh trong văn hoá ẩm thực

Từ xa xưa, người Mông trồng lanh không chỉ lấy sợi để làm ra những cái áo, cái quần, mà cây lanh còn sử dụng trong văn hoá ẩm thực. Mặc dù việc sử dụng các cành, lá, hạt lanh trong ăn uống chỉ ở mức hạn chế, nhưng nó đã tạo nên một nét độc đáo trong văn hoá ẩm thực người dân nơi đây.

Lá lanh thường được người Mông sử dụng như một thứ gia vị, phụ gia cho một món ăn nào đó để tăng sự hấp dẫn cho món ăn hay là thứ nguyên liệu để ăn kèm chữa bệnh. Việc này giống như người Kinh sử dụng các loại lá xả, gừng, hành... cho vào các món ăn. Khi nấu ăn, người Mông cũng biết lựa chọn các loại lá để làm phụ gia tăng thêm sức cuốn hút của món ăn.

Lá lanh có vị hơi chua và chát được dùng để ăn sống, nhất là khi rang thịt gà người Mông hay dùng lá lanh để cho thịt gà thơm hơn, hay khi kho cá, lá lanh cũng được dùng với mục đích làm át đi mùi tanh của cá. Đồng thời, khi chế biến món thắng cố - một món ăn truyền thống của dân tộc Mông, họ sử dụng khá nhiều phụ gia. Trong đó, lá lanh cũng được đưa vào làm một vị đặc biệt. Ngoài ra, lá lanh cũng được dùng để đun nước uống.

Cây lanh và trang phục người Mông

Khi nhắc đến người Mông đặc biệt là phụ nữ, mọi người thường nghĩ đến chiếc váy bằng vải lanh với những đường nét, màu sắc hoa văn đặc trưng không thể lẫn với một loại trang phục nào, với một dân tộc nào khác. 

Người phụ nữ Mông luôn gắn liền với nghề trồng lanh dệt vải, bó sợi lanh như là vật bất ly thân của họ. Trên đường đi làm, đi chợ, trên đường đi gặp người yêu... người phụ nữ luôn xe lanh, nối sợi lanh.

Người phụ nữ Mông luôn gắn với nghề trồng lanh dệt vải

Từ cây lanh, cây chàm, sáp ong và các kỹ thuật giản đơn, họ đã sáng tạo nên một nghề thủ công mỹ nghệ đặc sắc. Nghề dệt vải được phát huy đến tầm cao của nghệ thuật hội hoạ và kỹ thuật may vá. Họ duy trì nghề dệt vải không phải vì kinh tế, mà đơn giản là các sản phẩm đó tạo ra từ lanh - một loài cây mang tín hiệu tộc người, nhắc nhở họ luôn luôn nhớ về cội nguồn. 

Vì thế, dù hiện nay trên thị trường có rất nhiều loại vải khác nhau, bền hơn, đẹp hơn, nhưng họ vẫn thích dùng loại vải lanh đó, loại vải mà do chính bàn tay, công sức lao động của họ làm ra.

Trong làm nhà

Nhà người Mông là kiểu nhà trình tường hay là các tấm ván xẻ được ghép với nhau, mái nhà là hệ thống các cột, kèo, xà được nối với nhau bởi kỹ thuật ngàm hay mộng và buộc lạt. Do vậy khi làm nhà, người Mông sử dụng những sợi lanh thay thế cho lạt để buộc các kèo và xà với nhau, các cánh cửa, những tấm ván ghép thành tường... Bởi sợi lanh sau khi được phơi và luộc nên rất dai và không dễ bị mục. 

Hơn nữa, theo quan niệm của người Mông thì cây lanh có sức sống vĩnh cửu, do vậy, họ dùng lanh để buộc cũng với ý nghĩa hy vọng mái nhà của mình sẽ được bền chặt, không bị hỏng.

Trong đám cưới

Quy định trang phục cưới của cô dâu chú rể phải là những bộ trang phục làm từ vải lanh, được thêu thùa rất kỳ công. Ngoài ra, người Mông ở một số vùng như xã Lùng Tám, huyện Quảng Bạ, tỉnh Hà Giang còn có tục lệ khi tổ chức hôn lễ bắt buộc phải có hai cuộn vải lanh, mỗi cuộn dài khoảng 10 m, cuộn màu trắng dành cho cô dâu, cuộn màu đen dành cho chú rể, hai cuộn vải này trải ra và cuộn lại theo các nghi thức được thầy cúng hướng dẫn.

Vẽ hoa văn trên vải thổ cẩm của người Mông, tỉnh Hà Giang 

Trong tang ma

Lễ tang của người Mông là một hiện tượng văn hóa đặc sắc bao gồm nhiều nghi lễ khác nhau, phản ánh quan hệ về lịch sử xã hội, về cộng đồng dân tộc. Trong đám ma của người Mông chia làm hai lần: làm ma tươi lúc có người vừa mới chết và lễ ma khô lúc người chết đã chôn được nửa tháng trở đi. Trong lễ tang, người Mông quy định trang phục cho người chết phải làm từ vải lanh, như vậy khi sang thế giới bên kia ông bà, tổ tiên mới nhận ra. Người đến phúng viếng cũng phải mặc vải lanh, do đó lanh là một sản phẩm không thể thiếu.

Người chết có bao nhiêu con sẽ được bấy nhiêu bộ trang phục bằng lanh do con gái và con dâu làm cho. Nhìn vào số khăn đắp lên mặt người chết ta có thể biết được người chết có bao nhiêu con. Vì thế người con gái Mông sau khi lấy chồng, ngoài trách nhiệm may quần áo cho chồng con, họ còn phải chuẩn bị cho bố mẹ đẻ, bố mẹ chồng mỗi người một bộ trang phục bằng vải lanh để mặc khi chết.

Người Mông ở một số nơi treo cáng người chết gần bàn thờ tổ tiên, cáng này tượng trưng cho ngựa trời, khi khênh người chết ra bãi chôn, người Mông phải dùng dây lanh buộc thi hài vào cáng, nếu người chết không có con trai thì buộc bằng sợi lanh, nếu người chết có con trai thì buộc bằng vải lanh trắng do người con dâu dệt cho. Dây lanh hoặc vải lanh, ngoài tác dụng giữ cho thi hài người chết không bị rơi ra khỏi cáng khi khênh đi chôn, nó còn có vai trò là dây “dắt ngựa”, dây dẫn đường cho người chết về với tổ tiên.

Trang phục của phụ nữ Mông luôn được chị em lưu giữ và sử dụng trong sinh hoạt hàng ngày. Ảnh: Xuân Tư

Trong đời sống tâm linh

Không chỉ đóng vai trò trong tín ngưỡng, lanh còn là chất liệu đặc sắc của văn hóa Mông. Lanh không chỉ đi vào thơ ca trở thành biểu tượng của phụ nữ, của tình yêu, niềm khát khao hạnh phúc. Biểu tượng ấy càng sâu sắc hơn khi cây lanh, vải lanh, sợi lanh được đặt ở vị trí trang trọng linh thiêng. Lanh thành cây thiêng, vật dẫn đường sang thế giới siêu nhiên, lanh là vũ khí thiêng trừ tà.

Lanh còn là vật bảo vệ người Mông. Hàng năm, trước khi vào mùa phát nương, làm rẫy, đồng bào bao giờ cũng tổ chức lễ cúng bảo vệ hồn những người trong gia đình. Toàn bộ thành viên gia đình phải ở trong nhà khi làm lễ cúng. Thầy cúng lấy sợi dây lanh bôi máu chó buộc xung quanh vách nhà với ý niệm hồn của mọi người được bảo vệ, không gặp tai nạn khi làm nương rẫy.

Trong lễ giải hạn cho dòng họ, thầy cúng dùng một tấm vải lanh trắng nhúng nước thiêng cúng gà, cầu mong thần linh nhập vào tấm vải lanh và che chở cho các thành viên dòng họ. Kết thúc buổi lễ, trưởng họ dùng kéo cắt vải lanh thành nhiều mảnh phát cho từng hộ gia đình. Các gia đình chôn mảnh vải lanh trước cửa nhằm tạo ra bức tường vô hình ngăn chặn ma ác vào nhà. Riêng trưởng họ lại treo tấm vải lanh trước cửa chính trừ tà ma cho cả dòng họ.

Minh Hoàng/ langvietonline.vn


Tỉnh thành Sơn La

Sơn La
Sơn La nổi tiếng với thị trấn Mộc Châu, nơi đoàn quân "Tây Tiến" từng đi qua.

Điểm đến Sơn La Xem thêm

Mộc Châu
Mộc Châu có những đồi chè xanh, những cao nguyên tràn đầy nhựa sống, được ví như Đà Lạt của Tây Bắc.
Tà Xùa
Cách Hà Nội khoảng hơn 200 km, Tà Xùa trở thành điểm đến của các bạn trẻ yêu thích những khung hình đẹp như mơ.
Đỉnh Pha Luông
Pha Luông, “nóc nhà của Mộc Châu” là nơi mây trắng thường xuyên ôm đỉnh núi.
Di tích nhà tù Sơn La
Nhà tù Sơn La do thực dân Pháp xây dựng năm 1908 để giam cầm các chiến sĩ cộng sản yêu nước.
Ngọc Chiến
Nằm ở độ cao hơn 1800m so với mực nước biển nên Ngọc Chiến có khí hậu quanh năm mát mẻ.
Mường La
Mường La là nơi hội tụ của hơn 20 công trình thủy điện lớn nhỏ trên các dòng suối Chiến, Nậm Mu.
Nhà máy thủy điện Sơn La
Nhà máy thủy điện Sơn La là công trình thủy điện lớn nhất Đông Nam Á trên dòng sông Đà.
Nà Ka
Có thể nói Nà Ka là một trong những thung lũng mận đẹp nhất của Mộc Châu.
Hang Thẩm Tét Toòng
Thẩm Tét Toòng là một hang đá ăn sâu vào thân núi, bên trong thang đá lung linh thạch nhũ.

Ẩm thực Sơn La Xem thêm

Độc đáo vùng đất nông sản bên dòng Đà Giang
Hơn 200 mặt hàng nông sản đặc trưng và sản phẩm chủ lực của huyện Mường La (Sơn La) vừa được trưng bày, giới thiệu, kết nối tiêu...
Nhót - Món ăn chua khoái khẩu của người Thái Sơn La
Nhót là loại cây ăn quả được trồng nhiều ở vùng cao Tây Bắc nói chung và tỉnh Sơn La nói riêng. Cây nhót mọc um tùm, nhiều lá,...
Trứng kiến - Món ăn dân dã của đồng bào Thái
Hàng năm, tầm tháng 3 Âm lịch (tức tháng 4 Dương lịch) trở đi, khi mặt trời đỏ rực, bà con người Thái bắt đầu vào mùa làm nương...
Lên Sơn La khám phá món ăn đặc sản từ hoa ban
Hoa ban không chỉ mang vẻ đẹp tinh khiết, tượng trưng cho núi rừng hoang sơ mà qua bàn tay chế biến khéo léo của người Thái ở Sơn...
Nộm gà tía tô - Món ngon trong mâm cơm ngày Tết của người Dao Tiền
Mùa xuân, khi những bông hoa đào hoa mận bung nở khắp các bản làng là lúc các mẹ, các chị người Dao Tiền ở Sơn La lại tất bật...
Thơm ngon thịt lợn muối chua ngày Tết của đồng bào Dao Sơn La
Trong mâm cơm ngày Tết của đồng bào Dao Tiền ở Sơn La, thịt lợn muối chua là món ăn không thể thiếu và được bà con chuẩn bị từ...
Độc đáo ẩm thực Sơn La
Xôi ngũ sắc; canh vón vén đuôi bò; tau pho; “tôm bay” Phù Yên; chẩm chéo... là những món ăn độc đáo của ẩm thực Sơn...
Hương vị thơm ngọt nức tiếng của món bê chao Mộc Châu
Từ vùng đất Mộc Châu này, món bê chao nức tiếng đã lan tỏa khắp Việt Nam làm thành món ăn phổ biến, mới nghe tên đã cảm nhận được...
Nộm hoa ban, món ngon giản dị của người Thái Sơn La
Hoa ban là một trong những đặc trưng của núi rừng Tây Bắc, gắn bó mật thiết với đời sống của đồng bào dân tộc, đặc biệt là người...

Trải nghiệm Sơn La Xem thêm

Nét đẹp say lòng du khách nơi cửa ngõ Sơn La
Những bản làng ẩn hiện trong làn sương, thác nước, nương chè uốn mình bên sườn núi, phiên chợ vùng cao rộn rã tiếng cười... bức...
Hoa ban Sơn La khoe sắc thu hút du khách
Đúng hẹn những ngày tháng 3, từng cánh hoa ban e ấp hôm nào đã bung nở, khoe sắc giữa núi rừng, làm say lòng người con quê hương...
Độc đáo phong tục đón Tết của đồng bào Mông ở Mộc Châu
Từ ngày 26/11 Âm lịch, người Mông ở Mộc Châu, Sơn La đã bắt đầu nghỉ làm nương rẫy để mua sắm chuẩn bị cho Tết truyền...
Ngỡ ngàng vẻ đẹp những tuyến đường Sơn La khi hoa ban đua nở
Dọc theo các tuyến đường đến thành phố Sơn La, du khách không khó để bắt gặp những rặng hoa ban đang đua nở khoe vẻ đẹp giản dị...
Pu Nhi Farm - Điểm đến du lịch hoang sơ, đầy hấp dẫn trên cung đường Tây Bắc
Thời gian qua, huyện vùng cao Bắc Yên, tỉnh Sơn La đã tập trung thu hút đầu tư vào lĩnh vực du lịch, trong đó đẩy mạnh công tác...
Sắc màu thổ cẩm ở phiên chợ Pà Cò
Trên cung đường đến với Mộc Châu (Sơn La), du khách đừng quên ghé qua phiên chợ Pà Cò họp duy nhất 1 lần trong tuần vào ngày chủ...
Đông đảo du khách đến Mộc Châu sau khi nới lỏng giãn cách xã hội
Sau những ngày nghỉ dài do dịch Covid-19, đông đảo du khách đã lựa chọn Khu du lịch quốc gia Mộc Châu là điểm đến trải nghiệm,...
Hoa chuông vàng khoe sắc nơi phố núi Sơn La
Mỗi dịp tháng 3, thành phố Sơn La (tỉnh Sơn La) lại được tô điểm sắc màu rực rỡ của sắc hoa chuông vàng.
Du khách nườm nượp check-in rừng cao su mùa lá rụng
Những ngày gần đây, nhiều du khách thập phương đổ về rừng cao su, thuộc bản Un (xã Mường Bon, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La) chụp...

Cẩm nang du lịch Sơn La Xem thêm

8 con đèo miền Bắc hút hồn dân du lịch bụi
Những con đèo miền Bắc gây ấn tượng bằng những khúc tay áo liên tục cùng cảnh quan hùng vỹ.
Sắc trắng tinh khôi gọi xuân về trên cao nguyên Mộc Châu
Những ngày này, cao nguyên Mộc Châu, tỉnh Sơn La đang khoác lên mình sắc trắng tinh khôi của những triền hoa mận. Một khung cảnh...
Kinh nghiệm du lịch Mộc Châu dịp 30/4 - 1/5
Tháng 4, tháng 5 là khoảng thời gian hoàn hảo để du lịch Mộc Châu. Du khách sẽ thấy cao nguyên phủ một màu xanh bất tận cùng...
Địa điểm du lịch Tết Nguyên đán 2020
Tết vốn là dịp để mọi người quây quần bên nhau, sum họp gia đình. Nhưng với nhiều gia đình bây giờ Tết là để vui chơi, để du...
Chia sẻ hành trình 2 ngày 1 đêm tại Mộc Châu
Mộc Châu vốn không phải là một địa điểm xa lạ đối với những ai thích đi du lịch. Hãy khám phá hành trình 2 ngày 1 đêm tại đây...
Bắt tay phát triển du lịch cộng đồng
Với tài nguyên thiên nhiên phong phú và nền văn hóa giàu bản sắc, du lịch homestay được xác định là một trong những thế mạnh của...
Du lịch Mộc Châu: điểm đến "gây thương nhớ" ngày Tết
Nếu bạn muốn ngắm nhìn bức tranh thiên nhiên toàn cảnh Mộc Châu lúc hoàn thiện nhất thì hãy đi du lịch Mộc Châu vào những ngày...
Khám phá 3 đồi chè trái tim đẹp nhất Mộc Châu
Nhắc đến cao nguyên Mộc Châu, người ta nghĩ ngay đến những đồi chè xanh mướt, bạt ngàn.
4 điểm ngắm hoa cải nở trắng trời tại Mộc Châu
Tháng 11, Mộc Châu chào đón bước chân người đến với những đồng cải bạt ngàn trắng muốt.