Tối đến những chiếc đèn kéo quân thắp sáng góc sân nhà ông Nguyễn Văn Quyền.

Tả Thanh Oai xưa vốn là vùng đất ven kinh kỳ, nơi lưu truyền câu chuyện dân gian: Xưa có một chàng trai nghèo tên là Lục Thức thường xuyên đi làm ăn xa nên mới chế ra cây đèn kéo quân để ở nhà cho mẹ vui. Từ khi có cây đèn kéo quân, trẻ em trong vùng đến chơi với mẹ Lục Thức rất đông.

Một ngày vua đi kinh lý qua vùng này thấy trẻ con hào hứng với cây đèn kéo quân và được nghe câu chuyện mới ban lệnh rằng: Đêm rằm tháng 8 (âm lịch) sẽ là ngày Tết của trẻ con để tưởng nhớ tấm lòng hiếu thảo của Lục Thức. Cũng từ đó, trẻ em vùng ven kinh kỳ Thăng Long xưa mới có bài đồng dao rằng: “Khen ai khéo xếp í a cây đèn kéo quân/Voi giấy ngựa giấy chạy vòng quanh/Nào xe, nào pháo, nào quân tướng/ Í a tít mù lòng vòng quanh”.

Theo ông Quyền cho biết, chiếc đèn kéo quân ở làng Đàn Viên có hình sáu cạnh vì dân gian lấy họ Lục của nhân vật Lục Thức để tưởng nhớ về ông. Ngoài ra, người dân ở vùng Tả Thanh Oai còn có ý niệm rằng, lục giác (6 cạnh) tượng trưng cho đạo hiếu con cái phải thờ, phải kính trọng 6 người trong cuộc đời là bố mẹ đẻ, bố mẹ vợ (hoặc chồng) và bố mẹ nuôi.

Từ câu chuyện dân gian này, việc làm đèn kéo quân được lưu truyền như một món quà cha mẹ làm cho con cái mỗi khi Tết trung thu về. Ông Quyền làm đèn kéo quân không phải vì lợi nhuận mà mong muốn lưu giữ lại một truyền thống tốt đẹp về đạo hiếu mà cha ông đã truyền dạy. 

Tối đến, sân nhà ông Quyền lại vui như ngày hội đêm rằm bởi lũ trẻ trong làng Đàn Viên lại kéo đến chơi đèn. Những chiếc đèn kéo quân không chỉ mang đến một thứ ánh sáng chuyển động bắt mắt mà khi chơi, trẻ con còn được học một bài học sâu sắc về lòng hiếu thảo.

Theo ông Quyền, những chiếc đèn kéo quân ở thôn Đàn Viên có 6 cạnh, vì người vùng Tả Thanh Oai có ý niệm rằng, 6 cạnh tượng trưng cho 6 người trong cuộc đời con cái phải thờ.

Công đoạn dán giấy cho đèn kéo quân.

Để làm quân chạy, ông Quyền thường dạy đám trẻ trong xóm cắt dán hình tượng tranh Đông Hồ và những sinh hoạt thường ngày vùng quê đồng bằng Bắc Bộ.

Trang trí đường viền quanh 6 cạnh của đèn kéo quân.

 Những hình tượng dân gian chạy trong chiếc đèn kéo quân phát thứ ánh sáng huyền ảo.

Để đèn kéo quân có thể quay được thì cần có trục ở giữa, gọi là trục tung. Sở dĩ đèn chuyển động được là khi ta thắp nến tạo thành dòng không khí đối lưu thổi lên trên tạo nên khí động lực và cánh quạt sẽ chuyển động.

Những chiếc đèn kéo quân mang đến một thứ ánh sáng chuyển động bắt mắt.

Trịnh Thông Thiện/laodong.vn