Nhắc đến lễ hội nổi tiếng nhất đất Kinh Bắc, không thể bỏ qua hội Lim. Có lẽ bởi tầm vóc và giá trị mà năm nào hội Lim cũng là điểm đến quen thuộc của không chỉ người dân vùng đất quan họ mà còn các tỉnh trên cả nước và du khách quốc tế.

Ngay tại thị trấn Lim, khi hỏi đường đến các nhà chứa quan họ, nơi đang diễn ra các tiết mục hát canh, hát đối của các liền anh, liền chị, nếu không phải người địa phương, chúng tôi đều nhận được những cái xua tay lạ lẫm, những ánh mắt khó hiểu…

Đem thắc mắc này hỏi ông Nguyễn Văn Lực, ban quản lý khu vực nhà chứa số 1 ở xóm Đông, thôn Lũng Giang, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, ông Lực cho biết, các cụ cao niên trong làng có kể rằng, từ nhà chứa quan họ là một từ cổ, bắt nguồn từ xa xưa.

Đó là khi các liền anh, liền chị của các làng lân cận hẹn hò nhau đi hát đối, hát canh sợ về nhà muộn làm mẹ cha thức giấc nên đành trú lại một nơi mà người quan họ gọi là nhà chứa. Mỗi nhà chứa quan họ bao giờ cũng có hai buồng riêng biệt giành cho các liền anh và liền chị.

Nhà chứa quan họ cũng là địa điểm tiếp đón, hát canh giữa làng quan họ địa phương với các làng quan họ bạn. Vì lý do như vậy mà các ngôi nhà kiểu này thường khá rộng rãi, thoáng mát, khang trang để có thể tạo điều kiện cho các liền anh, liền chị sinh hoạt văn hóa một cách tốt nhất. 

Theo tục lệ truyền thống của người quan họ, hai làng quan họ kết bạn với nhau sẽ không được nảy sinh tình cảm nam nữ, không được nên duyên chồng vợ, bởi đã coi nhau như anh em một nhà. 

Phiên hát canh bắt đầu trong nhà chứa quan họ lúc trời nhá nhem tối cho tới tận khi trời sáng

Cũng theo thông lệ từ xa xưa, những người được chọn để quản lý các nhà chứa quan họ thường là những liền anh, liền chị cao tuổi, có uy tín và thâm niên trong làng quan họ. 

Giờ đây, các nhà chứa quan họ ngoài việc là nơi diễn ra các sinh hoạt văn hóa cộng đồng giữa các làng quan họ, còn là một địa chỉ vàng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân ca quan họ riêng có của vùng Bắc Ninh.

Theo ngôn ngữ thời nay, từ “nhà chứa quan họ” có vẻ lạ lẫm và tưởng chừng như có phần dung tục, nhưng nếu một lần về với hội Lim, được hỏi chuyện các liền anh, liền chị trong làng quan họ, được đến thưởng thức những canh hát thâu đêm suốt sáng tại các nhà chứa quan họ cổ kính mà khang trang, người ta mới vỡ lẽ, để thêm hiểu, thêm yêu vùng đất Kinh Bắc giàu truyền thống để rồi lưu luyến, bồi hồi mỗi khi người quan họ cất lên câu hát: “Người ơi, người ở đừng về…”

Anh Vũ - Lan Hương - Kim Hiền / Vietnam Journey